Balina
Balina, Denizde yaşayan, balinalar takımından büyük memeli hayvan. Balinalar takımı üç alt takıma ayrılır: Balina çubuklarıyla donanmış gerçek balinaları içeren dişsiz balinalar; dişli balinalar; yalnızca fosiller aracılığıyla tanınan, soyu tükenmiş Archaeocetes.
Dişsiz balinalar üç aile ve yaklaşık bir düzine tür kapsar. Bu türlerin hiçbirinde, embriyo evresinde kalıntı halinde bulunanlar dışında, diş yoktur. Bunu karşılık ağızda, dişetinden çıkan, keratinden (boynuzsu madde) oluşmuş, bir dizi yassı balina çubuğu vardır. Balina çubukları bir filtre ya da süzgeç görevi yapar ve suyun içindeki küçük deniz organizmalarını süzer. Dişsiz balinalar, temelde, planktonlarla beslenirler: Besinlerinin büyük bölümü yalnızca birkaç milimetre büyüklüğündeki deniz organizmalarıdır. Temel besini, kutup bölgelerinde, özellikle Antarktika'da, karidese benzeyen, küçük, genelde "krill" adıyla bilinen, kabuklulardır. En ünlü dişsiz balinalar, gerçek balinalar (yani Balaena cinsi üyeleri), boz balina (Eschrichtius gibbosus), mavi ya da gök balina (Balenoptera musculus), Fin balinası (B. physalus) ve kambur balinadır (Megaptera novaean-gliae). Üyeleri en iri bedenli tür (aynı zamanda gelmiş geçmiş en iri hayvanlar da bu türün üyeleridir) mavi balinadır: Boyu 30 m'yi, yaklaşık ağırlığı 130tonu aşabilir.
Dişli balinaların tümü yırtıcıdır ve balıklarla, küçük mürekkep balıklarıyla beslenirler. Genellikle iki çenelerinde de, avlarını yakalamada kullandıkları keskin dişler vardır. Dişli balinalar takımı 5 aile ve 30 kadar tür kapsar. Başlıca türleri arasında beyaz balina ya da beluga (Delphinapterus leucus), katil balina ya da falyanos (Orcinus orca), ispermeçet balinası, kaşalot ya da amber balığı genel adlarıyla bilinen Kogia ve Pyseter cinsi üyeleri, Küremsi kafalı Globicephala cinsi üyeleri, uzun burunlu Mesoplodon cinsi üyeleri sayılabilir. Melville'in Moby Dick adlı yapıtı sayesinde ün kazanan ispermeçet balinasının (Physeter catodoni) boyu 19 m'yi aşar. Bu tür, büyük, uzun, dikdörtgen biçiminde kafasıyla ve nispeten ince, dar alt çenesiyle tanınır.
Not: Başlıca balina türleri arasında şunlar sayılabilir: Boyu 5,5 m'yi bulan, küçük bedenli, nar balinası ve denizgergedanı da denilen narval (Monodon monocerus);j biraz daha küçük bedenli olan beyaz balina ya da beluga (Delphinapterus leucas); üyeleri birkaç yüz bireyjlik sürüler oluşturan Globicephala cinsi; 3-50 üyelik gruplar halinde işbirliği yaparak avlanan katil balina (Orcinus orca); dişli balinaların en büyüğü olan, boyu 20 m'yi, ağırlığı 50 tonu bulabilen ispermeçet balinası ya da kaşalot (Physeter catodon). Dişsiz balinalar temelde planktonlarla beslenen büyük balinalardır. Dişleri yoktur ama, üst çenelerinde, sudaki küçük organizmaları süzen, balina çubukları vardır. Boz balinanın (Eschrichtius gibbosus) boyu en çok 15 mryi bulabilir. Buzul balinası ya da Vizcaya balinası (Balaena glacialis) biraz daha büyüktür ve başının üstünde boynuzsu bir çıkıntı vardır. Balinaların en büyüğü, bilinen en büyük hayvan olan mavi balinadır (Balaenoptera musculus); Boyu 30 m'yi, ağırlığıysa yaklaşık 130 tonu aşar. Fin balinasının (B. physalus) bedeni gri-siyah, gövdesinin altı beyazdır; boyu 24 m'yi bulabilir. Aynı renkteki kambur balinanın (Megaptera novaeanglia) boyuysa en çok 15 m olabilir.
Balinaların Genel Özellikleri: Balinaların bedeni genellikle torpil biçiminde, kaygan ve suda yüzmeye elverişlidir. Ön ayaklar, daha çok hareketsiz durmayı sağlayan ve dümen görevi yapan iki yüzgece dönüşmüştür; arka ayaklarsa birkaç kemik kalıntısına indirgenmiştir. Türlerin çoğunda bir sırt yüzgeci bulunur; kuyruksa, düşey, duran ve yüzme eylemini gerçekleştiren temel organ olan bir çift yüzgeçten oluşur.
Bazı türlerin kafası üstünde bulunan ipeksi kıllar ve tüyler bir yana bırakılırsa, balinaların derisi kaygan ve tüysüzdür. Kambur balinanın kafasında genellikle, ne işe yaradığı henüz bilinmeyen çok sayıda, iri yumru bulunur. Derisinin altında bir yağ tabakası vardır; balina yağı elde edilen bu tabakanın temel görevinin, bu sıcakkanlı memelinin beden sıcaklığını 34-37 °C dolayında tutmak olduğu sanılır. Balinalar hava soludukları için, yüzeye çıkarak soluk almak zorundadırlar. Solunum, özellikle göğüs kafesinin esnek hareketi sonucunda havanın hızla dışarı atılmasından ve daha yavaş olarak içeri çekilmesinden oluşur: Dışarı atılan hava genellikle atmosferdeki havadan daha sıcak olduğu için hızlı bir sıkışma gerçekleşir ve uzaktan bakanlarda balinanın buhar püskürttüğü izlenimi uyanır. Buhar, kafanın üst kesiminden, yani dişsiz balinalarda iki, dişli balinalarda bir tek delik kapsayan burundan dışarı fışkırır.
Balinaların Üremesi: Tekdelikliler dışındaki bütün memeliler gibi, balinalar da vivipardırlar; yani yavrularını doğrurlar. Dişi balina, her doğumda bir tek yavru yapar. Balinaların üreme davranışları pek bilinmemektedir; eldeki bilgilerin tümü özel yerlerde beslenen balinaların gözlenmesi sonucu elde edilen bilgilerdir. Boz balinanın kur yapma ve üreme davranışları konusunda bazı bilgiler vardır: Bu türün üyeleri üreme mevsimini Kaliforniya yarımadasının ve Meksika'nın bazı körfezlerinde geçirdiklerinden, bir ölçüde gözlenmeleri olanağı bulunmuştur. Genelde balinaların gebelik dönemi, dev mavi balinalarda dahil, yaklaşık 10-12 aydır. Bazı uzmanlar, ispermeçet balinasının ve katil balinanın gebelik süresinin yaklaşık 16 ay sürdüğünü ileri sürmektedirler. Mavi balina ve Fin balinasının dişileri, yaklaşık 5-7 ay, dişli balinaların çoğunun dişileriyse yaklaşık bir yıl süreyle yavrularına bakarlar. Daha küçük olan dişli balinaların yaşama süresi 30 yıldır; büyük ispermeçet balinalarıysa 90 ya da 100 yıl yaşayabilirler.
Balinaların dünyadaki dağılımı: Balinalar, dünyanın bütün okyanus ve denizlerinde ve bütün enlemlerinde bulunabilir. Boz balinalar Asya'nın Büyük Okyanus kıyıları ve Kuzey Amerika kıyıları boyunca uzanan bir göç yolunu izler; bazı balinalarsa bütün memeliler içinde en uzun göçü yapan hayvanlardır: Bazı türlerin yaptığı göç 22 000 km'yi bulur. Mavi balina, ispermeçet balinası ve bazı başka türler kutupların çevresinde bulunurlar; bunlar arasında, sürü halinde yaşayan ve yalnızca sürüdeki bireylerle çiftleşerek üreyen türlerin bulunduğu sanılmaktadır. Balinaların göç yollarını balina avcıları çok iyi bilirler: Eldeki bilgilerin ışığında, balinaların okyanus akıntılarına, plankton hareketlerine, ısı değişikliklerine ve öbür çevre ve iklim etmenlerine bağlı olarak göç yolculukları yaptıkları düşünülmektedir.
Balinaların davranışları: Balinaların sürü içindeki davranışları üstüne kesin bilgiler olmamasına karşın, genelde toplu halde yaşayıp, sürüler halinde dolaştıkları bilinmektedir. Bazen balinaların kendilerini sudan dışarı fırlattıktan sonra, büyük miktarda su sıçratarak yeniden suya düştükleri görülür. Bu sıçrayışın, kur yapma ve üremeyle ilgili bazı davranışlarla ilişkili olduğu düşünülmektedir.
Aşağı yukarı bütün deniz memelileri etkileşim ve haberleşmede önemli yer tutan sesler çıkarırlar. Günümüze kadar yapılan incelemelerden, bütün dişli balinaların, yankıdan yararlanarak uzaklık bulmaya yarayan sesler çıkardıkları anlaşılmıştır. Ayrıca birçok tür, sürü yaşamının bir gereği olarak yüksek perdeden haykırışlar ve ıslıklar çıkarırlar.
Bu seslerin gerçek bir dile benzetilmesini destekleyen herhangi bir kanıt bulunmadığı halde, sözgelimi korku, açlık ya çiftleşme hazırlığı gibi bazı duyguları belirttiğine kesin gözüyle bakılmaktadır. Dişsiz balinaların çıkardıkları seslerin işlevleri konusunda daha da az bilgi vardır. Çünkü araştırma için alıkonulan ispermeçet balinalarının hiçbiri yaşamamıştır. Bazı ispermeçet balinalarının, özellikle de boz balinanın, nabız atışını andıran sesler çıkardığı bilinmekteyse de, bunların yankıyla yön bulma amacına yönelik olarak kullanıldığı kesin değildir. İspermeçet balinaları genelde alçak perdeden iniltiler çıkarırlar. Fin balinasının aşırı alçak perdelerden ve yüksek frekanslı (yaklaşık 20 Hz) sesler çıkardığı bilinmektedir. Kambur balinalarsa iniltiler, kesik kesik haykırışlar, çığlığa ve hırıltıya benzetilebilecek çok değişik ve yinelenen sesler çıkarabilirler. Balinaların çıkardıkları seslerin, çok uzaklardan duyulabildiği ve hem sürü içindeki davranışlarla, hem de haberleşmeyle bağlantılı olduğu sanılmaktadır.
