Belize
Belize
GENEL BİLGİLER. Yüzölçümü: 22 965 km². Başkenti: Belmopan (5 256 nüf,; 1990). En büyük kenti: Belize (43 621 nüf.; 1990).
TOPLUM YAPISI. Nüfusu (1991): 192 000; nüfus yoğunluğu (1991): Km²'ye 8,4 kişi. Nüfus dağılımı (1990): kentlerde % 51,6 , kırsal kesimde % 48,4. Yıllık nüfus artış hızı (1991): % 3,6. Resmî dili: İngilizce. Başlıca dinler: Katolik, metodist, anglikan.
EĞİTİM VE SAĞLIK. Okuma-yazma oranı (1991): Yetişkin nüfusun % 93'ü. Üniversite sayısı (1991):1. Hastane yatak sayısı (1990): 525. Hekim sayısı(1990): 94. Ortalama ömür (1991): Kadınlarda —72; erkeklerde —67. Bebek ölüm oranı (1991): 1 000 canlı doğumda 35.
EKONOMİ. GSMH (1990): 290 milyon dolar; kişi başına ulusal gelir: 1 600 dolar. Etkin nüfus dağılımı (1985): Tarım —% 30; hizmetler —%16;yö-netim — % 15,4; ticaret — % 11,2; imalat — % 10,3. Dış ticaret (1990 tah.): Dışalım — 204 milyon dolar; dışsatım —108 milyon dolar. Ticaret yaptığı başlıca ülkeler: ABD, İngiltere, Trinidad ve Tobago, Kanada, Meksika, Hollanda Antilleri. Para birimi: 1 Belize doları = 100 cent.
YÖNETİM. Türü: İngiliz Commanwealth'ü içinde bağımsız devlet. Yasama gücü: Millet Meclisi. Yönetim bölümlenmesi: 6 yönetim bölümü.
ULAŞIM. Demiryolları: Yok. Karayolları (1985): Toplam 3 001 km. Başlıca limanları: 2. Başlıca havaalanları: 3.
Orta Amerika'da devlet. Orta Amerika'nın en kuzeyinde yer alan Belize, kuzeyde Meksika, güneyde ye batıda Guatemala, doğuda Antil deniziyle sınırlıdır. İç kesimindeki tropikal fırtınalardan etkilenmeyen küçük Belmopan kenti, 1970'te, kıyıdaki ülkenin en büyük kenti Belize'nin yerine başkent yapılmıştır.
1973'e kadar İngiliz Hondurası adıyla bir İngiliz sömürgesi olan Belize'ye 1964'te özerklik tanınmış, 21 Eylül 1981'de bağımsızlık ilan edilerek Commonwealth üyesi bir devlete dönüşmesiyle, Amerika kıtasındaki son sömürge de ortadan kalkmıştır. Devlet başkanı, Belize hükümetinin önerisiyle İngiltere'nin atadığı genel validir (İngiltere hükümdarının temsilcisidir). Hükümet başkanıysa, başbakandır. Parlamento, üyeleri (18 milletvekili) seçimle işbaşına gelen Millet Meclisi ile üyelerinin 8'i de genel vali tarafından atanan Senato'dan oluşur.
BELİZE'NİN YÜZEYŞEKİLLERİ VE DOĞAL KAYNAKLARI
Belize kıyıları bataklıktır ve deniz kulaklarıyla doludur. Kıyının açığındaysa, çok sayıda mercan kayalığı ve küçük ada bulunur. İç kesimin büyük bölümü, alçak kesimlerde savanalarla (oysa eskiden ormanlarla) kaplıdır. Birçok kısa akışlı, düzensiz akarsuyla sulanan, güney kesiminde Maya dağlarının uzandığı ülkede, yıllık sıcaklık ortalamaları 16 °C-32 °C arasında değişir; yıllık yağış miktarı 2 070 mm'dir. Nüfusun % 40'ını Kreoller (Avrupalı-Afrikalı melezleri), % 33'ünü Maya Kızılderilisi-İspanyol melezleri, % 8'ini Antilliler (1797'de St.Vincent adasından getirilen Kızılderililerin soyundan gelirler), % 7'sini safkan Mayalar, az sayıda Asyalı, Portekizliler ve öbür Avrupalılar oluşturur. Antil kökenliler de büyük ölçüde Afrika kökenlerle karışmışlardır ve günümüzde Kreollerden ayırdedilmeleri olanaksızdır.
1988'de okul çağındaki çocukların % 85-90'nun ilköğretimden yararlandığı ülkede, 1986'da Batı Hint Adaları Üniversitesi'ne bağlı bir üniversite kurulmuştur.
BELİZE EKONOMİSİ
XIX. yy'dave XX. yy'ın! başlarında ülkenin ekonomisi, büyük ölçüde, günümüzde aşağı yukarı tükenmiş olan, sert ağaçlı ormanların işletilmesine dayanıyordu. Günümüzdeyse, toprakların yalnızca % 5'inin tarıma elverişli olmasına karşın, ekonomide tarım birinci sırada yeralır. Dışsatıma yönelik başlıca tarım ürünleri, şekerkamışı (dışsatımın % 44'ü), turunçgiller (dışsatımın % 20'si) ve muzdur (dışsatımın % 9'u). İç tüketime yönelik en önemli ürünlerse pirinç, kuru fasulye ve mısırdır. Ayrıca hükümet kakao, hindistancevizi ve soya fasulyesi tarımı, süt ürünleri üretimi ve arıcılığı desteklemektedir.
BELİZE TARİHİ VE DEVLET YAPISI
Sömürgecilik döneminin büyük bölümünde, İspanya, Belize üstünde hak iddia ettiyse de, XVII. yy'ın ortalarından başlayarak bölgeye İngiliz korsanları yerleştiler ve Belize, 1862'de bir İngiliz sömürgesine dönüştürüldü.
O tarihten başlayarak Guatemala, Ispanya'nın Belize üstündeki geleneksel hak iddialarını sürdürdü. 1859'da Guatemala kentini Belize'ye bağlayan bir yolun yapılması karşılığında, hak isteklerinden vaz geçme konusunda İngiltere'yle anlaştıysa da, bu yol yapılmadığı için, 1940'ta hak iddalarını yineledi. Özerkliğin ilan edilmesinden ve bağımsızlık konusunun ele alınmasından sonra, Guatemala ile İngiltere arasında Belize'nin bir bölümünün Guatemala'ya verilmesi konusunda uzun görüşmeler yapıldı. Bu görüşmeler sırasında ABD de uzlaşma sağlanması için yardıma hazır olduğunu açıkladı. Bu arada, İngiltere, Belize'nin egemenliğini korumak için ülkeye asker ve bir avcı uçağı filosu yerleştirdi. 1990 yılında 1 500 kişilik bir İngiliz garnizonu hâlâ Belize'deydi ve ülke GSMH'sinin % 15'ine mal oluyordu.
Guatemala, İngiltere ve Belize arasında biçimsel bir antlaşma hâlâ imzalanmamıştır. Bununla birlikte Guatemala 1885 Anayasası'yla, Belize üstündeki hak iddialarından koşulsuz vazgeçmiştir. Uzun yıllardan sonra Guatemala'daki ilk sivil hükümet olan Marcos Vinici Cerezo Arevalo hükümeti, 1991'de Belize'nin bağımsızlığını resmen kabul etmiş, buna karşılıksa, Belize'nin Antil denizindeki karasuları daraltılarak, Guatemala'ya bu sulardan denize açılma hakkı tanınmıştır.
Belize'de sömürgelikten kurtulma çabaları İkinci Dünya Savaşı'ndan hemen sonra, İngiliz sömürgelerindeki ve Antil denizi kıyılarındaki genel bağımsızlık hareketinin bir parçası olarak başlamıştır. Harekete 1951'de kurulan, George Price'ın başkanlığındaki Birleşik Halk Partisi (PUP) önderlik etmiştir. 1954'te ülkeye sınırlı bir özerklik tanınmış ve aynı yıl yapılan seçimlerde Birleşik Halk Partisi, Yasama Meclisi'ndeki 9 milletvekilliğinden 8'ini kazanmış, üç yıl sonra yapılan seçimlerdeyse 9 milletvekilinin tamamını çıkarmıştır.
Yeni anayasayla seçilen üye sayısı 18'e çıkarılmasından sonra yapılan seçimlerde (1961), Birleşik Halk Partisi yeniden milletvekillerinin tamamını çıkarmış ve George Price başbakanlığa atanmış, 1964'te İngiltere'nin Belize'ye tam özerklik tanımasından sonra da başbakanlığı sürdürmüştür.
Guatemala'nın Belize üstündeki hak iddia etmesi ülkenin tam bağımsızlığını geciktirmiş, ama Eylül 1981 'de Ingiltere ve Belize hükümetleri anlaşarak, Belize'nin bağımsızlığa kavuşması için Guatemala sorununun çözülmesini beklememe kararı almışlar ve Eylül 1981 'de bağımsızlık ilan edilmiş, George Price yeniden başbakanlığa atanmıştır.
Bağımsızlıktan sonra yapılan ilk seçimleri (1984) Birleşik Halk Partisi'nin yitirmesi üstüne, Birleşik Demokratik Parti (UDP) başkanı Manuel Esquivel hükümeti kurmuş, ama uyguladığı gelişme siyasetini,muhalefetin yabancılara çıkar sağlamakla ve Hong Konglu Çinlilere yurttaşlık haklarını satmakla suçlaması sonucunda saygınlığını yitirmiş, Eylül 1989'da yapılan seçimlerde, Birleşik Demokratik Parti'nin oyların yalnızca % 49'unu alarak 28 milletvekilinden ancak 13'ünü çıkarabilmesi sonucunda, Birleşik Halk Partisi yeniden iktidara gelirken, George Price de yeniden başbakanlığa atanmıştır.