Bosna-Hersek
Bosna-Hersek,
GENEL BİLGİLER. Yüz ölçümü: 51 129 km² Başkenti: Saraybosna(525 980 nüf.; 1991). TOPLUM YAPISI. Nüfus (1991): 4 355 000; nüfus yoğunluğu: Km²'ye 85,2 kişi. Etnik dağılımı (1991): Boşnaklar(% 43,7), Sırplar (% 31,3), Hır-vatlar(% 17,2). Resmîdili: Sırp-Hırvat dili. Başlıca dinleri: İslâm, ortodoks, katolik.
EKONOMİ. İç savaş öncesindeki durum: Tarım— mısır, buğday, arpa, meyve, tütün; sanavi— silah fabrikaları, kereste ve kontrplak fabrikaları; madencilik — kömür, demir filizi, boksit cıva, manganez yatakları. Para birimi: 1 dinar -100 para.
YÖNETİM. Türü: Cumhuriyet. Yasama gücu: Parlamento.
Balkanlar'da devlet. Yugoslavya'nın parçalanmasından önce Yugoslavya Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'ni oluşturan altı cumhuriyetten biri olan Bosna-Hersek, Doğuda Sırbistan, güneyde Karadağ, kuzeyde ve batıda Hırvatistan'la sınırlıdır. Başkenti Saraybosna'dır.
BOSNA-HERSEK YÜZEY ŞEKİLLERİ VE TOPLUM YAPISI
Topraklarının büyük bölümü Alpler sistemine bağlı Dinar dağlarıyla çevrili olan Bosna-Hersek, ülkenin kuzey sınırının bir bölümünü çizen Sava ırmağı ve Drina ırmağı ile kolları tarafından sulanır. Neretva ırmağı, güneye doğru akarak Adriya denizine dökülür. Saraybosna dışında, başlıca kentler Mostar, Tuzla ve Banya Luka'dır.
Bosna-Hersek'te tümü Sırp-Hırvat dili konuşan, ama din ve kültürleri farklı üç topluluk yaşar: Müslüman Boşnaklar, ortodoks Sırplar, katolik Hırvatlar. Bağımsızlığın ilan edilmesinden (1992) hemen sonra patlak veren kanlı savaşta, Sırplar ve Hırvatlar, Boşnaklara gerçek bir soykırım uygulamaktadırlar.
BOSNA-HERSEK EKONOMİSİ
Eskiden halkın üçte ikisinin geçimim tarımla sağladığı, kereste ve silah sanayilerinin (eski Yugoslavya'nın silah sanayisinin %60'ı) de büyük ölçüde gelişmiş olduğu ülkede, iç savaşın patlak vermesinden bu yana ekonomi tam anlamıyla çökmüştür.
BOSNA-HERSEK TARİHİ
Orta Çağ'da Macaristan'a bağlanan, ama çok geçmeden Macaristan'ın özerkliğini kabul etmek zorunda kaldığı Bosna bölgesi, yerel sülalelerce yönetilmeye başlandı. 1377'de Tvrtko l'in kendini kral ilan ettirdiği Hersek kesimiyse, 1448'de ayrı bir düklük oldu. XIV. ve XV. yy'larda hıristiyanlığın ayrılıkçı mezheplerinden bogomilciliğin yayıldığı günümüzdeki Bosna-Hersek bölgesinde, Bosna kesimi 1463'te, Hersek kesimiyse 1482'de Türkler tarafından fethedilerek Osmanlı topraklarına katıldı. Osmanlı yönetimi altında, bogomil mezhebinden çok sayıda soylu ve köylünün İslâm dinini benimsemesiyle, hıristiyanlardan ayrı, Sırp-Hırvat dilini konuşan, ama dini İslâm olan Boşnak topluluğu ortaya çıktı. Osmanlı İmparatorluğu'nun gerilemesi sonucu XIX. yy'da bölgede Osmanlı yönetiminin zayıflaması, gerek müslüman Boşnakların, gerek hıristiyanların birkaç kez ayaklanmalarına yol açtı. Bu ayaklanmalar kısa sürede bastırıldıysa da, 1875'te Hersek'te başlayan ayaklanma, kısa sürede Bosna kesimine de yayıldı. Hemen ardından Sırbistan ve Karadağ'ın, 1877'de de Rusya'nın Osmanlı İmparatorluğu'na savaş açmaları üstüne, güç durumda kalan Osmanlı İmparatorluğu, 1878'de Bosna ve Hersek'i Avusturya İmparatorluğu'na bırakmak zorunda kaldı. Bosna-Herseklilerin Avusturya yönetiminden duydukları hoşnutsuzluk, Haziran 1914'te Bosnalı Sırplardan Gavrilo Prinçip'in Avusturya veliahtı Ferdinand'ı Saraybosna'da bir suikastte öldürmesi. Birinci Dünya Savaşı'nı başlatan kıvılcım oldu.
Savaştan sonra Bosna-Hersek, yeni kurulan Yugoslavya devletine 1941-1945 arasında da bağımsız Hırvat devletine bağlandı. 1945'te Yugoslavya Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nin altı cumhuriyetinden birini oluşturdu. 1991'de Hırvatistan ve Slovenya'nın bağımsızlıklarını ilan etmelerinden sonra, Bosna-Hersek de Mart 1992'de bağımsızlığını ilan etti. Bunun üstüne, ülkedeki Sırplann Sırbistanlı subayların yönetimi ¡altında (Sırbistan'ın silah fabrikalarının çoğu Bosna-Hersek'teydi)jbu a\nimav önlemeye çalışmak için, müslüman Boşnaklara ve Hırvatlara saldırmaları kanlı bir savaşı başlattı. Çok geçmeden müslüman Boşnaklara karşı gerçek bir kıyıma dönen kanlı iç savaşta, Sırpların tutsak aldıkları Boşnak erkeklerinin büyük bölümünü toplama kamplarında öldürmeleri, Boşnak kadınlarına ve kızlarına topluca tecavüz etmeleri, uluslararası tepkilere yol açıp, BM Güvenlik Konseyi tarafından kınandı. Ama Avrupa ülkelerinin soruna gerektiği gibi eğilmemeleri, Rusva'nın Sırpları desteklemesi, ABD başkanı Clintor'ın müdahale kararı vermeyi göze almaması gibi nedenlerie, kanlı savaş, üstelik 1993'ten başlayarak Sırplarla anlaşan Hırvatların da Boşnaklara saldırmalarıyla. daha da korkunçlaşarak günümüze (Ocak 1994) kadar süregeldi.