Botsvana
Botsvana,
BOTSVANA CUMHURİYETİ
GENEL BİLGİLER. Yüzölçümü: 582 000 km². Başkenti ve en büyük kenti: Gaborone (120 000 nüf.; 1991 tah.).
TOPLUM YAPISI. Nüfusu (1990 tah.): 1 285 000; nüfus yoğunluğu: Km²'ye 2,2 kişi. Nüfus dağılımı (1988): Kentlerde—% 23,6, kırsal kesimde —% 76,4. Yıllık nüfus artış hızı (1988): % 3,8. Resmî dili: İngilizce. Başlıca dinler: Animizm, hıristiyanlık.
EĞİTİM VE SAĞLIK. Okuma-yazma oranı (1987): Yetişkin nüfusun % 81'i. Üniversite sayısı (1986):
1. Hastane yatak sayısı (1981): 2 067. Hekim sayısı (1981): 113. Ortalama ömür (1985-90): Kadınlarda — 61,5; erkeklerde — 55,5. Bebek ölüm oranı (1987): 1 000 canlı doğumda 67. EKONOMİ. GSMH (1990): 3,1 milyar dolar; kişi başına ulusal gelir: 1 004 dolar. Etkin nüfus dağılımı (1985-90): Tarım % 43,7; sanayi ve madencilik % 5; inşaat, ticaret ve ulaşım % 7,4. Dış ticareti (1988): Dışalım (1991) — 2,2 milyon dolar; dışsatım (1991 ) —2,7 milyon dolar; ticaret yaptığı başlıca ülke: Güney Afrika Cumhuriyeti. Para birimi:1 pula=100 thebe.
YÖNETİM. Türü: Cumhuriyet. Yasama gücü: Millet Meclisi. Yönetim bölümlenmesi: 12 yönetim bölümü.
ULAŞIM. Demiryolları (1984): Toplam 716 km. Karayolları(1983):8 025 km.Başlıca havaalanı:1.
Güney Afrika'da devlet. Denize kıyısı bulunmayan bir cumhuriyet olan Botsvana güneyde Güney Afrika, batıda ve kuzeyde Namibya, doğuda Zimbabve ve kuzeyde de Zambiya'nın küçük bir parçasıyla sınırdaştır. Eski İngiliz himaye bölgesi Beçuanaland (Bechuanaland) 30 Eylül 1966'da bağımsızlığa kavuşunca Botsvana adıyla bağımsız bir devlet olmuştur. Ülkenin adı, nüfusun büyük bölümünü oluşturan Tsvanalar'dan gelir. Başkenti Gaborone'dir.
BOTSVANA YÜZEY ŞEKİLLERİ VE DOĞAL KAYNAKLARI
Botsvana yarı kurak, hafif engebeli bir yayladır; ortalama yüksekliği 900 m'dir; en doğusunda alçak tepeler vardır. Botsvana'nın kuzeybatı ucundaki Tsodilo tepesi
1 805 m ile ülkenin en yüksek noktasıdır. En önemli ırmağı Angola'daki dağlık bölgeden Botsvana'nın kurak topraklarına bol miktarda su getiren Okavango'dur. Ama bu ırmak denize dökülmez ve Angola sınırına yaklaşık 145 km uzaklıktaki dev havzaya benzeyen çöküntü alanına akar; burada suları yayılarak Okavango bataklığını ve zaman zaman ortaya çıkan Ngami gölünü oluşturur. Yazları yağmur mevsiminde Okavango bataklığı göle benzer ve suları Botletle ırmağıyla güneydoğudaki Xau gölüne akar ve oradan da tuzlu Makgadikgadi çanağına geçerek kurur. Okavango'nun kollarıysa ülkenin doğu kesimini akaçlar; ülkenin kuzeydeki küçük bir bölümünün sularınıysa, Zambezi ırmağının kollarından Chobe akaçlar.
Botsvana'nın büyük bölümünde yarı kurak bir iklim görülür; ülkenin batısındaki ve güneyindeki üçte ikilik bölümü büyük Kalahari çölü içinde yer alır. Yağış azdır ve kuzeydoğudan (635 mm) güneybatıya (250 mm) doğru azalır. Yağış yıldan yıla değişir ve yıl içinde kurak dönemler hiç de az değildir. Yağışların büyük bölümü yazın (ekim ile nisan arası), buharlaşmanın yol açtığı kayıpların en yüksek olduğu dönemde alınır. Yazlar çok sıcaktır, gündüz sıcaklık 38 °C'ı bulur. Kışlarsa daha serindir; sıcaklığın 0 °C'ın altına düştüğü çok olur.
Doğal bitki örtüsü de su kıtlığını yansıtır: En yağışlı kesim olan kuzeydoğuda çalılıklara ve ağaçlı savana rastlanırken, Kalahari'de ancak dikenli çalılıklar bulunur. Toprak genellikle kumlu ve tuzludur; tarıma elverişli sayılan toprakların çoğuysa ekim için çok kurudur. Ülkede önemli maden yatakları vardır. Bunların arasıda elmas, bakır, nikel ve taş kömürü sayılabilir.
BOTSVANA TOPLUM YAPISI
En büyük etnik öbek olan, Bantuca konuşan Tsvanalar birbirleriyle akraba 8 kabileye ayrılırlar ve toplam nüfusun yaklaşık %.95'ini oluştururlar. En büyük kabile Bamangvatolardır(toplam nüfusun yaklaşık % 34'üı, öteki kabilelerse Bangvaketseler (% 11), Bakvenalar (% 10), Batavanalar (% 7), Bakgatlalar (% 5), Bamaleteler (% 2), Baralonglar (% 2'den az) ve Batlolvalardır (% 1'den az). 8 kabileden 7'si Botsvana'nın doğusunda bulunur; Batavanalarsa Okavango bataklık bölgesinde yaşarlar. Öbür halklarsa, büyük bölümü Kalahari'de av cılık ve toplayıcılıkla yaşayan Sanlar (çalılık adamları) az sayıda Avrupalı ve Asyalı ve başka halklardır.
Botsvana dünyanın nüfusu en seyrek ülkelerinden biridir. Nüfusun yaklaşık % 90'ı doğu sınırı yakınında yaşar; Okavango bölgesinde yaklaşık her 4 km²'ye bir kişi düşer; Kalahari ise ıssızdır. Botsvana'da kırsal nüfus ağır basmakla birlikte bağımsızlıktan sonraki 15 yılda kentte yaşayanların sayısı 3 kattan fazla artmıştır; kırsal alanlardan kentlere göç sürmektedir. En hızlı büyüven kent, aynı zamanda başkent olan Gaborone'dir. Öbür çok nüfuslu kentlerse Francistovvn, Selebi-Pikve, Mochudi, Molepole, Lobatse ve Serove'dir.
İlköğretim 1980'de, ortaöğretimse 1988'de parasız hale getirilmiştir, ilkokul çağındaki çocukların yaklaşık % 90'ı okuia gider, öğretimin çoğu ulasal dil olan Setsvanaca yapılır. Sağlık hizmetleri 11 yaşından küçük çocuklara ücretsizdir ve bağımsızlıktan sonra sağlık tesisleri artmıştır.
BOTSVANA EKONOMİSİ
Bağımsızlığa kavuştuğu sırada Botsvana dünyanın en yoksul ülkelerinden biriydi. Sert ve yarı çorak çevrenin ve ülkenin denize kıyısı olmayan konumunun gelişmeyi baltalamasına karşın, 70'li yılların başında maden rezerveleri bulununca, Botsvana dünyanın en yüksek gelişme hızlarından birini gerçekleştirdi. Orapa ve Jwaneng'deki elmas madenleri dünyanın en zengin madeblerindendir; elmas da ülkenin en önemli dış satım kalemidir. Bir başka önemli dışsatım malı da Selebi-Pikve'de üretilen yarı işlenmiş nikeldir. Botsvana'nın doğu kesimindeki maden kömürü rezervlerinden elektrik elde edilir. Sua Pan'daki tuz ve soda yataklarındaki üretim artırılmamaktadır. İşletilmeyi bekleyen başka madenler de vardır.
Çobanlık geleneksel yaşam biçimidir ve -işgücünün yalnızca küçük bir bölümünün çalıştığı madencilik sektörünün dışında- ana ekonomik etkinlik olarak varlığını sürdürmektedir. Büyükbaş hayvan sürülerinin büyüklüğü iklemdeki dalgalanmalara göre değişir. Ülkenin 1981 - 87 arasında yaşadığı tarihinin en korkunç kuraklığı hayvan say ısını önemli ölçüde azalmıştır. Devletin dışardan alınan besin maddesi miktarını azaltmak için maden gelirlerinin çoğunu bu alana yatırmasına karşın, su kıtlığı tarıma elverişli olarak kabul edilen az miktarda toprakta bile tarımı sınırlamaktadır. Başlıca ürünler mısır, sorgum ve darıdır. Sanayi, hayvancılık ürünlerinin işlenmesi ve Gaborone ve Francistown'daki küçük çaplı hafif sanayiyle sınırlıdır. Dışalımın büyük bölümü, binlerce Botsvana yurttaşının çalıştığı Güney Afrika'dan yapılmaktadır. Ülke içinde işsizlik oranı yüksektir.
Bağımsızlıktan beri ulaşım olanakları büyük ölçüde artmıştır. En önemli ulaşım yolu, Zimbabve'deki Bulavayo'dan Güney Afrika'daki Mafeking'e giden demiryoludur. Gaborone'de, 1984'te, uluslararası bir havaalanı tamamlanmıştır; ayrıca Kalahari'den geçerek Namibya kıyısına ulaşacak bir demiryolu yapılması düşünülmektedir.
BOTSVANA DEVLET YAPISI VE KURUMLAR
Botsvana Devleti çok partili demokratik bir devlettir. 1966 Anayasası'na göre, genel oyla seçilmiş bir cumhurbaşkanı ve 32 üyesi genel oyla, dört üyesiyse cumhurbaşkanı tarafından seçilmiş bir yasama organı vardır. Hükümeti, sekiz büyük kabilenin başkanlarından ve ayrıca yedi başka üyeden oluşan Reisler Meclisi denetler.
BOTSVANA TARİHİ
Tsvanaların XVIII. yy'ın sonlarına doğru Botsvana'ya girdikleri ve oranın yerlisi olan Sanları egemenlikleri altına aldıkları sanılmaktadır. XIX. yy'ın önemli olaylarıysa Zuluların ve Boerlerin ülkeyi istila ederek yağmalamaları ve İngiliz hıristiyan misyonerlerin ülkeye gelmesidir. Bamangvato kabilesinin reisi Khama III yönetimindeki Tsvanalar, Boerlerle baş edebilmek için İngilizlerden yardım istemişler ve 1885'te İngiliz himaye bölgesi Beçuanaland kurulmuştur, İngilizler, reislerin de onayıyla, ülkenin Güney Afrika Cumhuriyeti'yle birleşmesini desteklemişlerdir; ama Güney Afrika'ya ırk ayırımının resmen getirilmesiyle bu politika da sona ermiştir. Ülkenin kendi içişlerinde serbest olması 1965'te sağlanmış, tam bağımsızlıksa 30 Eylül 1980'de verilmiştir. Sir Seretse Khama cumhurbaşkanı seçilmiş ve 1980'de ölünceye kadar bu görevde kalmıştır. Onun yerine geçen eski cumhurbaşkanı yardımcısı Quett Masiri 1984 ve 1989 seçimlerini kazanmıştır. Güney Afrika Cumhuriyeti'ne olan ekonomik bağımlılığı Botsvana'nın dış politikasını da zorunlu olarak etkilemekteyse de, ülke uzun süre Afrika'nın güneyinde çoğunluğun egemenliğini savunmuştur. Topraklarının komşularına karşı yürütülecek gerilla harekâtlarında üs olarak kullanılmasına karşı çıkmış, buna karşılık komşu ülkelerden gelen siyasal sığınmacılara sığınma hakkı tanımıştır: Güney Afrika Cumhuriyeti, 1980 yıllarının ortalarında sığınmacıların varlığını gerekçe göstererek Botsvana'ya saldırılar düzenlemiştir.