Burkina Faso
Burkina Faso
GENEL BİLGİLER. Yüz ölçümü : 274 200 km². Başkenti ve en büyük kenti: Ouagadougou (500 000 nüf.; 1991).
TOPLUM YAPISI. Nüfusu (1993 tah.): 10 000 000; nüfus yoğunluğu: Km²'ye 34 kişi. Nüfus dağılımı (1988): Kentlerde —% 8, kırsal kesimde —% 92. Yıllık nüfus artışı (1985-90): % 2,6. Resmîdili: Fransızca. Başlıca dinler: İslâm, katolik. EĞİTİM VE SAĞLIK. Okuma-yazma oranı (1991): Yetişkin nüfusun % 16'sı. Üniversite sayısı (1993): 1. Hastane yatak sayısı (1984): 5 500. Hekim sayısı (1988): 280. Ortalama ömür (1993): Kadınlarda— 53, erkeklerde — 52. Bebek ölüm oranı (1993)ı 1 000 canlı doğumda 110.
EKONOMİ. GSMH(1990): 2,96 milyar dolar; kişi başına ulusal gelir: 330 dolar. Etkin nüfus dağılımı: Tarım % 87, sanayi ve madencilik % 4, hizmetler: % 9. Dış ticaret (1990): Dışalım — 540 milyon dolar, dışsatım —151 milyon dolar. Ticaret yaptığı başlıca ülkeler: Fransa, Fildişi Kıyısı, İtalya. Para değeri: 1 CFA Frangı— 100 sentim. YÖNETİM. Türü: Cumhuriyet. Yasama gücü: Millet Meclis. Siyasal bölümlenme: 30 il.
ULAŞIM. Demiryolları (1986): Toplam 517 km. Karayolları (1986): Toplam 11 231 km. Başlıca limanı: Yok. Başlıca havaalanları: 2
Batı Afrika'da ülke. Eski adı Yukarı Volta olan Burkina Faso, yoksul, küçük, denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Doğusunda Nijer, kuzeyinde ve batısında Mali, güneyinde Benin, Togo, Gana ve Fildişi Kıyısı vardır. 1896'da bir Fransız sömürgesi olmuş, 1960'ta bağımsızlığına kavuşmuştur. Ülkenin 1984'te yeni adını alması, geçmişindeki sömürge döneminde kopma anlamına geliyordu.
BURKİNA FASO YÜZEY ŞEKİLLERİ VE TOPLUM YAPISI
Ülkenin farklı bölgeleri ekonomiyi ve yaşam tarzını biçimlendirmektedir. Burkina Faso denizden 200 - 300 m yükseklikte bir granit yaylası üzerinde, savan bölgesinde yer almaktadır. Volta ırmağının halka eziyet veren ve ırmak körlüğüne neden olan azgın suları, yılın kısa bir dönemi de bu yaylaya bereket saçar. Ülke, tropikal iklimin yağmurlu (haziran) ve kurak (kasım-mayıs) dönemlerini yaşar. 1969-74 ve 1981-83 yılları arasında çekilen büyük kuraklık büyük çapta can ve mal kaybına yol açmıştır. Sıcaklık, kurak mevsimin başlarındal 0°' yken, yağmurdan hemen önce 40°'ye kadar yükselir. Ekolojik bölgelere göre, orta bölgelerde meyve ağaçları ve ormanlık alanlar, kuzeyde de çöl bitki örtüsü ve çalı egemendir.
Burkina Faso halkı arasında büyük dilsel ve etnik farklılıkları görülür. Volta dil öbeği Mosi (nüfusun % 55'i), Grunşi (% 5), Bobo (% 7) ve Lobi (% 6) dillerinden oluşur. Mande dil öbeğinjyse (% 23) Senufo, Busani, Samo ve Dyula oluşturur. Öbür öbekler arasında Fulani ve Bella sayılabilir.
Burkina Faso halkının çoğu geleneksel dinlerine inanır. Halkın yaklaşık % 75'i hâlâ animisttir; ne var ki müslümanlık ve hıristiyanlık da giderek yaygınlaşmaktadır.
Ülke halkının büyük bölümü kabile reislerinin etkin olduğu kırsal kesimde yaşar. Geniş aileler ve klanlar temel toplumsal birimlerdir.
Kuraklık ve nüfus baskısı güneyde göçü körüklemiş, bu da 20 - 40 yaşlarındaki genç erkeklerin daha iyi koşullara sahip Gana ve Fildişi Kıyısı kentlerine ve sanayi bölgelerine göç etmelerini geleneksel hale getirmiştir. Her yıl süren bu göç işgücünü (dolayısıyla ekonomik gelişimi) azaltır ve kadınları tarımsal üretimde anahtar öğe haline getirir.Başkent Ouagadougou ve Bobo halkının çoğunlukta olduğu Bobo Dioulasso ülkenin en büyük iki kentidir. İkisi de iş arayanların, gençlerin ve kuraklıktan kaçan mültecilerin etkisiyle hızla büyümektedir.
Kırsal nüfusun geniş dağılımı ve eğitimli kimselerin kentte yaşamayı yeğlemeleri, kırsal kesimde eğitim, sağlık ve diğer hizmetlerin sağlanmasını güçleştirmiştir. Yoksulluk ve insan sağlığına fazla önem verilmemesi, ülkenin, dünyanın en kötü yaşam koşullarına ve en yüksek ölüm oranına sahip olmasına neden olmuştur. Irmak körlüğü, menenjit, sıtma, kızamık ve oldukça düşük oranda olmakla birlikte cüzam gibi bulaşıcı hastalıklar kırsal kesimde kol gezmektedir. İlkokul çağındaki çocukların oranı 1965'ten 1984'e kadar, sadece % 29'a ulaşmıştır.
BURKİNA FASO EKONOMİ
Burkina Faso Afrika'nın en yoksul ülkelerinden biridir: 1965-1984 yılları arasında kişi başına kalori alımı % 5'in altına düşmüştür. Ekonomi, tarıma ve güney komşularla ülkenin ikinci büyük dışsatım bağlantısını sağlayan hayvancılığa dayanmaktadır. Tarım GSMH'nin % 45'ini oluşturur ve işgücünün çoğu bu alanda kulanılır. Köylüler darı, fıstık, pirinç gibi kuraklığa dayanıklı ürünler yetiştirirler. Değerli ürünlerse dışarı en çok satılan mal olan pamuk, yerfıstığı ve susamdır. Başlıca madenler olan manganez ve kireçtaşı, taşımacılık olanaklarının ve sermayenin kıt olması nedeniyle işletilememektedir. Sanayi geliri GSMH'nin % 20-22'sini oluşturur. Ülkenin üçüncü büyük kenti Koudougou'daki Voltex tekstil fabrikası dışında, ufak çapta modern sanayi varsa da zanaatkârlık ve küçük tarım işletmeleri ülke ekonomisine egemendir. Ülkenin tek şeker fabrikası, güneybatı bölgesindeki Banfora'dadır.
Burkina Faso kuruluşundan bu yana (özellikle yiyecek maddelerinde) dışsatımdan çok dışalım yapmaktadır. Ticaret açığı göçmen işçilerin gönderdiği paralarla ve kalkınma bütçesinin yaklaşık % 90'ını oluşturan dış yardımla karşılanmakadır. Düşük bir ekonomik gelişme ve negatif ulusal birikimleriyle Burkma Faso, sürekli yinelenen mali bunalımlar yaşamakta ve toplumun buna gösterdiği tepkiye hükümet bir sertleşme siyasetiyle yanıt vermektedir.
BURKİNA FASO TARİH VE DEVLET YAPISI
Mosiler bu bölgeye XI. yy. ve XIII. yy'da gelmiş ve aralarında Ouagadougou, Tenkodogo, ve Yatenga'nın bulunduğu krallıklar kurmuşlardır. Birbirlerine bağlı bu krallıklar birer ticaret merkezi ve Büyük Sahra'dan gelen tüccarlarla güneydeki orman krallıkları arasında bir köprü olmuştur. Mosiler yayılmacı müslüman Mali'ye (XII.-XV. yy.) ve Songhay (XIV. ve XVI. yy.) İmparatorluğu'na şiddetle direnmiştir. Fransa bu bölgelerin yönetimini 1890'larda ele geçirmiş ve sömürgelere bölerek 1919, 1932 ve 1947'de ülkenin şimdiki sınırlarını belirlemiştir. Maurice Yaméogo'nun önderliğindeki bir Mosi siyasal partisi Yukarı Volta'yı 1960'ta bağımsızlığına kavuşturdu. Bu tarihten sonra, eğitimli dar bir tabaka, subaylar ve sendikalar ülke siyasetini yönlendirdiler. Ülkenin aşırı yoksul olması, hareketlenen siyasal yaşama katılan bu grupların isteklerinin karşılanmasını güçleştirmekteydi. 1966'da sendikacıların protestolarından sonra askerler Yamégo'yu devirdiler. Albay (daha sonra general) Sangoule Lamizana (başkanlığı: 1966-1980) yönetimindeki Yukarı Volta'da, öteki Afrika ülkelerine oranla daha çok kişi özgürlüğe kavuştu. 1970-74 arası ve 1978-80 arasında sivil milletvekilleri görev yaptı. Bu arada sendikalar, askerler ve sivil siyasetçiler hükümetler kurdular. Siyasetle uğraşan subaylar 1982 ve 1983'te yeni hükümetler oluşturdular ve yüzbaşı Thomas Sankara ve bir grup genç ve köktenci subay yönetimi ele geçirdi ve toplumsal devrimler yaptılar. Halk devrim koruma komiteleri kurmaya özendirildi. Bu komiteler ve Sankara, kaynakları kentlerdeki sivil hizmetlerde kullanmak yerine, kırsal kesimi geliştirmek için harcanmasını sağlamaya çalıştılar. Sankara bu nedenle demokrasinin simgesi oldu. 1974 ve 1985'te Mali ile çıkan sınır anlaşmazlıkları askerî önlemleri körüklediyse de 1986'da dostça yatıştırıldı.
Burkina Faso, İktidardaki iç anlaşmazlık, Sankara'nın, Ekim 1987'de, yardımcısı yüzbaşı Blaise Compaore tarafından düzenlenen bir suikastta öldürülmesine neden oldu. Bu hareket ve yeni askerî iktidar şiddetli bir tepki ve öfkeyle karşılaştı. Resmî ideoloji marksçılık-lenincilikten vazgeçildi. Haziran 1991'de oylanarak kabul edilen yeni bir anayasayla başkanın yetkileri azaltıldı ve çok partili seçimlere olanak tanındı. Campaore 1991'deki başkanlık seçimlerini, partisi de Mayıs 1992'de 14 yıldan sonra ilk kez yapılan milletvekili seçimlerini kazandı.