Estonya
Estonya
ESTONYA CUMHURİYETİ
GENEL BİLGİLER. Yüzölçümü: 45 100 km² Başkenti ve en büyük kenti: Tallin (482 000 nüf.; 1989 tah.).
TOPLUM YAPISI. Nüfusu (1991 tah.): 1 582 000; nüfus yoğunluğu: Km²'ye 35 kişi. Resmî dili: Estonca. Başlıca dinler: Protestan, Rus ortodoks. EĞİTİM VE SAĞLIK. Hastane yatak sayısı 1988 : 19 200. Hekim sayısı (1988): 7 600. Ortalama ömür(1988): 71. Bebek ölüm oranı (1988 : 1 000 canlı doğumda 12,4. Üniversite sayısı 6 (ayrıca 36 teknik okul).
EKONOMİ. Başlıca gelir kaynakları: Tarım (tahıl, patates) , ve hayvancılık; sanayi (kâğıt ve mobilya sanayileri; madencilikte kullanılan makineler yapımı; tersaneler; dokutrıa sanayisi). Para birimi: kroon.
YÖNETİM. Türü: Cumhuriyet. Yasama gücü: Devlet Meclisi. Yönetim bölümlenmesi: 15 yönetim bölümü, 6 kent.
ULAŞIM. Karayolları (1989): Toplam 30 100 km. Demiryolları (1989): Toplam 1 030 km. Başlıca limanları: 1. Başlıca havaalanları: 1.
Avrupa'da devlet. Baltık denizinin kuzeydoğu kıyısında yer alan Estonya Cumhuriyeti, kuzeyde Finlandiya körfezi, doğuda Rusya, güneyde Letonya, batıda da Baltık deniziyle sınırlıdır. Eski SSCB'yi oluşturan cumhuriyetlerden biriyken, 20 Ağustos 1991 'de bağımsızlığını ilan etmiştir.
YÜZEY ŞEKİLLERİ VE TOPLUM YAPISI:
Yüzey şekilleri buzul kökenli olan, çok sayıda göl ve akarsuya rastlanan Estonya'nın en yüksek noktası, 317 m'dir; toplam yüzölçümünün % 35'i ormanlarla kaplıdır. Baltık denizine 1 240 km uzunluğundaki kıyısı çok sayıda dar körfezle yarılmıştır. Ayrıca, toplam yüz ölçümün yaklaşık % 10'unu, Baltık denizindeki adalar oluşturur. Finlandiya körfezi kıyısındaki kışları buz tutmayan çok sayıda limanın başlıcası, Tallin'dir.
Fin-Uygur ailesinden bir dil olan Estonca, Fince'ye yakındır. Bu dili konuşan Estonlar, Sovyet egemenliğinin başlarında nüfusun % 89'unu oluştururken, 1989'a kadar bu oran % 61,5'a inmiş, aynı dönemde Rusların oranı, iç göç yoluyla on kat artarak % 30'a çıkmıştır. Daha küçük topluluklar arasında Ukraynalılar, Beyaz Ruslar, Letonyalılar ve Yahudiler sayılabilir. Rusların % 90'a yakını kent ve kasabalarda yaşarken, kentlerde yaşayan Estonyalıların oranı, bunun yarısı kadardır. Başlıca kentler arasında başkent Tallin (482 000 nüf.), Tartu (114 000 nüf.), Narva (83 000 nüf.) ve Kohtla-Jarve (60 000 nüf.) sayılabilir. Estonların büyük bölümü protestan, Rusların büyük bölümü ortodokstur.
EKONOMİ
Ülkedeki başlıca yeraltı gelir kaynakları arasında Estonya'nın enerji gereksinmesinin büyük bölümünü sağlayan petrol ve fosfat sayılabilir. Ülke GSMH'sının üçte ikisinden çoğunu sanayi, beşte birinden azını tarım sağlar. Bağımsızlıktan önce Estonya ekonomisi sıkı sıkıya SSCB ekonomisine bağlı olduğundan, eski SSCB'yi oluşturan ülkeler arasında Estonya, komünist sistemin çökmesinden en çok etkilenen ülkelerdendir. 1992'de hükümet, ticareti Finlandiya ve öbür Batı ülkelerine yönlendirmeye başlamış ve Estonya sanayisini özelleştirme çabaları için, Alman kuruluşu Treuband Anstalftan yardım almaya koyulmuştur.
TARİH
Kıyılarına çok eski tarihlerde yerleşilen günümüzdeki Estonya toprakları, XIII. yy'da Alman şövalyeleri tarafından alındı ve hıristiyanlık yayıldı. XVI.-XVII. yy'larda İsveç'in egemenliğine giren, 1704'te Rusya tarafından ilhak edilen ülkede, Alman tüccar ve toprak sahipleri, İsveç egemenliği döneminde protestan Reform hareketinin Estonya'da yerleşmelerini sağlarken, Rus egemenliği döneminde de egemen sınıf konumlarını korudular. XIX. yy'da ulusal bilincin yayılmaya başladığı ülke, Rusya'da çarlık rejiminin çökmesiyle bağımsızlığa kavuştuysa (1918) da, yirmi iki yıllık özgürlükten sonra, 1940'ta SSCB tarafından önce işgal, sonra ilhak edildi. İkinci Dünya Savaşı sırasında üç yıl (1941 -1944) Alman işgalinde kalıp, savaştan sonra yeniden SSCB topraklarında kaldı.
Sovyet egemenliğinin çok katı biçimde uygulandığı (100 000'i aşkın Estonyalı sürüldü ya da çalışma kamplarına gönderildi; çok sayıda Rus göçmen gönderilmesiyle, etnik yapı önemli ölçüde değişti) ülke, bir yandan da sanayileştirildi. 1980 yıllarının sonunda Mihail Gorbaçov'un başlattığı Perestroyka siyasetinden etkilenen Estonya'da, 1988'den başlayarak yığınları örgütleyen ve seçmenlerin çoğunluğunun desteğini elde eden Halk Cephesi, önce Estonca'nın yeniden resmî dil olmasını sağladı; 1989'da da komünistlerin iktidardaki tekeline son verdi. Basındaki sansür kaldırılıp, din özgürlüğüne olanak tanındı ve tarımda özel mülkiyet yasallaştırıldı. Moskova'daki 1991 Ağustos darbesinin başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından, 20 Ağustos 1991'de bağımsızlığını ilan eden ülkede, serbest pazar ekonomisine geçiş döneminin yarattığı sıkıntılar, Estonyalılar ile kalabalık Rus azınlık arasındaki ilişkiler ve eski SSCB birliklerinin Estonya topraklarında kalmayı sürdürmesi sorunlar yarattı. Haziran 1992'de yeni bir Anayasa'nın kabulünden sonra, Ekim 1992'de Lennart Meri cumhurbaşkanlığına seçildi. 1993'te eski Sovyet birliklerinin hâlâ ülkeden çekilmemesi ve Rus azınlığın hakları konusundaki anlaşmazlıklar, Rusya ile Estonya arasındaki ilişkileri gerginleştirdi. Rusların çoğunlukta oldukları Naira ve Silkâmae kentlerinde yapılan (Temmuz 1993) ve Rus asıllıların özerklikten yana oy kullandıkları halkoylamasım, Estonya hükümeti, yasadışı saydığını açıkladı.