Etyopya
Etyopya
ETYOPYA DEMOKRATİK HALK CUMHURİYETİ
GENEL BİLGİLER. Yüzölçümü:1128221 km² .Başkenti ve en büyük kenti: Addis Abeba (1 412 515 nüf.; 1988tah.).
TOPLUM YAPISI. Nüfusu (1993 tah.): 53 500-000; nüfus yoğunluğu: Km²'ye 47 kişi. Nüfus dağılımı (1992): Kentlerde % 89, kırsal kesimde %
11. Yıllık nüfus artısı hızı (1992): % 3,2 . Resmî dili: Amharca. Başlıca dinler: İslâm, ortodoks. EĞİTİM VE SAĞLIK. Okuma yazma oranı (1988): Yetişkin nüfusun % 60'ı. Üniversite sayısı (1992): 3. Hastane yatak sayısı (1988): 11 000. Hekim sayısı (1987): 1 204. Ortalama ömür (1992): Kadınlarda —55; erkeklerde 50. Bebek ölüm oranı (1992): 1 000 canlı doğumda 112.
EKONOMİ. GSMH (1990): 6,6 milyar dolar; kişi başına ulusal gelir: 130 dolar. Etkin nüfus dağılımı (1988): Sanayi — % 3; tarım — % 90; hizmetler— % 7. Dış ticaret (1988): Dışalım — 1,1 milyar dolar; dışsatım — 415 milyon dolar. Ticaret yaptığı başlıca ülkeler: Almanya, İtalya, Japonya. Para birimi: 1 birr= 100 cent.
YÖNETİM. Türü: Geçici koalisyon. Yasama gücü: Temsilciler Konseyi. Yönetim bölümleri: 14 bölge.
ULAŞIM. Karayolları (1988): Toplam 13 746 km. Demiryolları (1989): Toplam 782 km. Başlıca limanları: 1 (Eritre'yle yapılan anlaşma gereği, Eritre'nin limanı Assab kullanılmaktadır). Başlıca havaalanları: 3.
Doğu Afrika'da devlet. Doğuda Somali ve Cibuti, kuzeyde Eritre, güneyde Kenya, batıda Sudan'la sınırlı olan Etyopya (Etiyopya da denir) dünyada tarımın başladığı en eski merkezlerden biridir. Ayrıca, Afrika ülkelerinin çoğunun tersine, hiçbirzaman bir Avrupa devletinin sömürgesi olmamış ve çağdaş Afrika'nın tarihinde bağımsızlık simgesi olarak önemli yer tutmuştur: Afrika Birliği Örgütü'nün (OAU) ve Birleşmiş Milletler Afrika Ekonomik Komisyonu'nun merkezleri Addis Abeba'dadır. Ne var ki, yakın tarihine, dünyanın en son imparatorlarından birisinin devrilmesi, sosyalist devrim, birbirini izleyen korkunç kıtlıklar ve merkezî yönetim ile pek çok bölge arasındaki iç savaş damgasını vurmuştur.
ETYOPYA'NIN YÜZEY ŞEKİLLERİ VE DOĞAL KAYNAKLARI
Etyopya'nın yüzeyşekilleri son derece çeşitlidir: Dağlık bölgeler, yaylalar, sık ormanlar, düzlükler, vb. yükseltisi 1 500 m'yi aşan bölgeler. Etyopya'nın toplam yüzölçümünün yaklaşık % 40'ını, Afrika'daki dağlık alanların da aşağı yukarı yarısını oluşturur; yükselti Ras Dasten'de 4 620 m'yi bulur. Orta kesimdeki yüksek yayla derin boğazlar ve geniş vadilerle yarılmıştır; doğu kesimi, apansızın Büyük Rif Vadisi'ne iner. Sudan sınırı yakınındaki dağlık alansa, yavaş yavaş alçalarak, yerini Nil vadisine bitişik çayırlara bırakır.
Akarsular: Etyopya'nın akarsu sistemi, dağlık bölgeden çıkarak (ülkenin en büyük gölü olan Tana gölü de bu bölgede yer alır) komşularına su ve verimli topraklar taşır. Güneybatıdaki Genale (Juba) ve Wabe Shebele ırmakları, Somali'ye ulaşır. Kuzeyde ve batıda Mavi Nil (Etyopya'da Abay), Tekeze, Baro ve Mereb (Gash) ırmakları Nil sistemine katılır: Nil ırmağının sularının % 80'i, Etyopya dağları ve yaylasından gelir.
İklim: Etyopya'da iklim, özellikle de sıcaklık ve yağışlar, yükseltiye bağlı olarak büyük ölçüde değişir. 4 000 - 2 300 m arasındaki en yüksek bölgede ortalama sıcaktık 10-15 °C, orta yükseklikteki bölgede 15 -20 °C, yükseltisi 1 500 m'nin altındaki alçak bölgede 20 - 25 °C'tır. En sıcak bölgeler sınırlarda yeralır; en serin alanlar, orta kesimdeki yayladadır. Yüksek bölgelerde dolu, sabah sisi, hattâ kar yağışına çok sık rastlanır. Yağışlar, orta kesimdeki yaylada yılda 800-1 200 mm'den, yükseltisi 1 500m'den alçak kesimde 400 mm'ye(hattâ daha aza) kadar değişir. Yağışların aşağı yukarı % 75'i haziran ortası ve eylül başı arasında yağar; şubat sonu ile mayısta da az miktarda yağış olur. Afrika'nın Sahel bölgesinin yavaş yavaş kuraklaşması Etyopya'nın doğusunda ve kuzeydoğusunda da etkisini göstermiş ve bu kesimlerde son 20 yılda korkunç kuraklıklar olmuştur.
Bitki örtüsü: Etyopya'nın bitki örtüsü de, iklim koşullarındaki çeşitliliği yansıtır. Ülkenin yaklaşık % 20'si yayvan yapraklı ormanlarıyla kaplıdır (ülkenin güneybatı kesimindeki dağlık bölge kahve ağacının anayurdu ve günümüzde de yabani olarak yetiştiği bölgedir). Ülkenin % 34'üyse ağaçlı savanalarla kaplıdır; kuzeydeki dağlık bölgede ormanlar, XX. yy'da hızla yok edilmiştir. Geri kalan kesimler, özellikle düzlük bölgeler, çayırlarla kaplı ya da yarı çöl görünümlüdür. Etyopya'da tarımın üretkenliğinin uzun tarihi, yanardağ kökenli topraklarının verimliliğinden kaynaklanır.
Hayvan topluluğu: Hayvan topluluğu çok zengindir. Simen tilkisi, Walia dağ keçisi gibi dünyanın başka hiçbir yerinde bulunmayan türlerin yanı sıra, dağlık bölgelerde bol miktarda şebek, yaban domuzu, kirpi, vb. yaşar.
ETYOPYA TOPLUM YAPISI
Etyopya'da ilgi çekici bir halklar, diller ve kültürler mozaiği gözlenir. 80'i aşkın dil konuşulur; özellikle güneybatı kesimde büyük bir dil çeşitliliği gözlenir. Amharca (bir Sami dili), Afar Oromo, Tigrinya ve Somali dillerini konuşanlar, nüfusun üçte ikisinden çoğunu oluşturur. Dinler de çeşitlidir. Etyopya kilisesine bağlı ortodokslar, nüfusun yaklaşık % 40'ını, müslümanlar, % 40'ını oluşturur. Geri kalanlar protestan, katolik ya da cancıdır (animist). Nüfusun çok büyük bölümü kırsal kesimde yaşar; en büyük nüfus yoğunluklarına orta kesimdeki yaylada rastlanır. Başlıca kentler Addis Abeba, Asmara ve Dire Dava'dır. Eğitim ve sağlık hizmetleri sınırlıdır ve genellikle kentlerde toplanmıştır.
Tarih boyunca, kuzeydeki dağlık bölgelerde yaşayan Sami ırkından Amhara ve Tigray halkları bölgedeki ekonomik ve siyasal yaşama egemen olmuşlardır. Ama Etyopya'da en kalabalık etnik topluluğu, XVI. yy'dan başlayarak güneyden girip orta yaylaya yerleşen ve kuzeyde Tigre'ye kadar çıkan Oromolar (eski Gallala) oluşturur. Günümüzde Oromolar Etyopya'nın orta güney ve doğu kesimlerinde çoğunluğu oluşturur. Bölgedeki kuraklık ve savaşlar nedeniyle, Sudan ve Somali'den Etyopya'ya 700 000'i aşkın kişi, Etyopya'dan da Sudan ve Somali'ye 1,5 milyonu aşkın kişi sığınmıştır.
ETYOPYA EKONOMİSİ
Tarım Etyopya'nın GSMH'sının % 40'ını, dışsatım gelirlerinin de % 90'ını oluşturur. Addis Abeba'da yoğunlaşmış olan sanayi, özellikle tarım ürünlerinin işlenmesine dayanır. Ülkenin en önemli dışsatım ürünü kahvedir.
İmparator Haile Selasiye'yi deviren 1974 devriminden sonra, merkezî yönetim ekonomiyi sosyalist doğrultuda yeniden düzenlemeye çalışmış, bankalar, sanayi, ticarete yönelik ürünlerin yetiştirildiği büyük çiftlikler, vb. devletleştirilmiştir. Hükümet tarım fiyatlarını denetimi altına almış ve tarımı Sovyet örneğine göre kolektifleştirmeye çalışmıştır. 1984'te hükümetin kuzeydeki kıtlığa çözüm bulma önlemi olarak kuzeydeki açlık kurbanlarını güneye yerleştirme planını yürürlüğe koyması ve 500 000'i aşkın kişinin göçe zorlanması, dünya ölçeğinde tepki uyandırmıştır. 1987'deyse hükümet, çiftçileri kurulan yeni kasabalara yerleşmeye zorlamaya başlamış, bu tartışma götürür siyaset de başarısızlıkla sonuçlanmış ve tarım üretimi hızla düşmüştür. 1991'de yeni yönetim, bütün yurttaşların yolculuk etme özgürlüğünü güvence altına almıştır.
1972-74,1984-85,1987 ve 1989-90'daki büyük kıtlıklar, ülkede 2 milyon kadar kişinin ölmesine yol açmış, her kıtlıkta özellikle Batı ülkelerinden tonlarca besin yardımı yapılmıştır. Bu kıtlıkların nedeni karmaşıktır: Kuzeydeki dağlık bölgenin birçok yerinde yaygın yöntemlerle tarım yapılması ormanların yok olmasına ve toprakta aşınmaya yol açmıştır. Ayrıca, uygulanan siyasetler, Etyopya'daki ve komşu Sudan ile Somali'deki iç savaşlar, iklim değişiklikleri, vb. etmenler topluca, halkın açlıktan kırılmasında rol oynamıştır.
ETYOPYA DEVLET YAPISI
Etyopya Komünist Partisi'nin kurucusu genç bir subay olan Mengistu Haile Mariam'ın 1974 devrimiyle iktidara gelmesinden sonra, iktidardaki askerî yönetim 1987'de kendisini sivil bir partiye dönüştürdü ve yeni bir Anayasa'yla, Etyopya tek partili komünist bir devlete dönüştü. Mengistu'nun komünist yönetiminin iç savaş sonucunda Mayıs 1991'de devrilmesinin ardından, ayaklanmacı çeşitli toplulukların oluşturdukları koalisyon hükümetinin başına Meles Zenawel getirildi ve Haziran 1991'de cumhurbaşkanlığına seçildi. Eritre bölgesi 1993'te bağımsızlığını ilan etti.
TARİH:
Etyopya'nın kuzeyindeki dağlık bölgede İ.S. I. yy'da kurulan Aksum İmparatorluğu, Kızıldeniz kıyılarını denetimi altına alıp, Güney Arabistan, Mısır, Roma ve Yunanistan'la ticaret ve kültür ilişkilerini geliştirdi. V. yy'da Suriye'den gelen göçmenlerin hıristiyanlığı yaydıkları krallıkta, VII. yy'ın sonunda da İslâm dini hızla yayıldı. Ortaçağ'da Etyopya tarihine, dağlık bölge ve yayla bölgesindeki krallıkların, alçak kesimdeki komşularının topraklarını ve ticaret yollarını denetim altına alma çabaları damgasını vurdu.
1889'da tahta çıkan Çola kralı Menelik, Avrupa devletleriyle ittifaklar yapıp, ateşli silahlar aldıktan sonra, günümüzdeki Etyopya topraklarında bütünlüğü sağladı. 1896'da Adua savaşında modern bir İtalyan ordusunun yenilmesinden sonra, İtalya, Etyopya'nın bağımsızlığını tanıyan Addis Abeba antlaşmasını imzalamak zorunda kaldı. İmparator Haile Selasiye (1930'da tahta çıktı), modern bir ordu, eğitim sistemi ve bürokrasinin temellerini attı. 1936'da ülke İtalyan birlikleri tararından istila edildiyse de Haile Selasiye Ingiliz ve Fransız birliklerinin İtalyanları püskürtmelerinden sonra dönüp (1941), 1974'te devrilinceye kadar iktidarda kalmayı başardı.