Grönland
Grönland
GENEL BİLGİLER. Yüzölçümü: 2 175 600 km² Başkenti ve en büyük kenti: Godthaab (va da Nuuk 12 170 nüf.; 1991 tah.).
TOPLUM YAPISI. Nüfusu (1990 tah.): 56 078; nüfus yoğunluğu: Km²'ye 0,026 kişi. Nüfus dağılımı (1989): Kentlerde % 80; kırsal kesimde % 20. Yıllık nüfus artış hızı (1990): % 1,2. Resmi dilleri: Danimarkaca, Grönlandca. Başlıca dinler: Protestan.
EĞİTİM VE SAĞLIK. Okuma yazma oranı (1987): Yetişkin nüfusun % 99'u. Üniversite sayısı (1991): 1. Hastane yatak sayısı (1987): 556. Hekim sayısı (1988): 78. Ortalama ömür (1990): Kadınlar — 68; erkekler — 62. Bebek ölüm oranı (1990): 1 000 canlı doğumda 28.
EKONOMİ. GSMH (1988): 500 milyon dolar; kişi başına ulusal gelir 9 000 dolar. Etkin nüfus dağılımı (1988): Balıkçılık % 17; sanayi % 25. Dış ticaret (1988): Dışalım — 445,6 milyon dolar; dışsatım — 386,2 milyon dolar. Ticaret yaptığı başlıca ülkeler: Danimarka, İsveç, Almanya, Norveç. Para birimi: 1 Danimarka kronu = 100 öre. YÖNETİM. Türü: Danimarka'ya bağımlı özyönetim. Yasama organı: Meclis (Landsting). Yönetim bölümlenmesi: 3 yönetim bölümü.
ULAŞIM. Demiryolları (1991): Yok. Karayolları (1987): Toplam 80 km. Başlıca limanları: 1. Başlıca havaalanları: 2.
Grönland
Danimarka'ya bağlı büyük ada. Kuzey Amerika kıtasının kuzeydoğusunda yeralan, dünyanın en büyük adası olan Grönland'ın üçte ikisinden çoğu Kuzey kutup çemberinin kuzeyinde kalır. Yaklaşık 2 650 km uzunluğunda ve 1 200 km genişliğinde olan adanın en kuzey ucunun Kuzey kutbuna uzaklığı 800 km'den azdır. Kanada'ya bağlı Ellesmere adanın kuzeybatı ucundan, 26 km genişliğindeki Kennedy kanalıyla ayrılır. Danimarka'ya bağımlı olmakla birlikte, 1979'dan bu yana içişlerinde özerktir ve Danimarka Parlamentosu ile Avrupa Parlamentosu'nda temsil edilmektedir.
YÜZEYŞEKİLLERİ, DOĞAL KAYNAKLAR VE TOPLUM YAPISI
Grönland'ın yaklaşık % 85'i, ortalama kalınlığı 1 500 m olan bir buz tabakasıyla örtülüdür. Yaklaşık 2 175 600 km²'lik bir yüzölçümüyle bu, Antarktika'dan sonra dünyanın en büyük buz kütlesidir. İç kısımlarda kar hiçbir zaman erimeyip, üstüste yağan karların ağırlığıyla buza dönüşür. Bu baskı da buz tabakasını yavaş yavaş dışa doğru hareket ettirerek, kıyıdaki fiyortlara doğru kayan buzullar oluşturur. Jacobshavn buzulu, günde 50 m'lik bir hızla dünyanın en hızlı yer değiştiren buzullarından biridir.
Grönland'ın büyük bölümünün çevresi iç kesimdeki buz tabakasını içeren dağlarla çevrilidir. Yükselti Gunn Björn Field doruğunda 3 700 m'yi bulur. Yerleşmeye elverişli tek bölüm 39 310 km uzunluğundaki iyice girintili çıkıntılı kıyı kesimidir. En büyük kent, başkent Godthaab'tır (Grönlandca Nuuk).
İklim ve bitki örtüsü
Grönland'da kıyı ile iç kesimler arasında büyük iklim farklılıkları gözlenir. Güney kıyısında sıcaklık ortalaması ocakta -8 °C ile temmuzda 10 °C arasında değişir. Kuzey kıyısındaysa aynı aylardaki sıcaklık ortalamaları -22 °C ile 5 °C'tır. İç kesimlerde sıcaklık ortalamaları şubat ayında -47 °C, temmuz ayında -12 °C'tır. Ortalama yağışlar da güneyde 760 mm'den kuzeyde 125 mm'ye kadar değişir. Yalnızca güney kesimde bulunan Kuzey kutbuna özgü bitki örtüsü, büyük ölçüde çayırlardan ve kayın, söğüt ve kızılağaçlar gibi küçük boylu ağaçlardan oluşur.
Nüfus. Grönland'da yaşayanların büyük çoğunluğu, Eskimolar ile XVIII. yy'dan başlayarak özellikle Danimarka'dan gelmiş olan AvrupalIların bir karışımıdır. Özellikle kuzey kesimde, toplumdan yalıtılmış olarak yaşayan katışıksız Eskimo toplulukları da vardır. İki ana dilden (Danimarkaca ile Grönlandca) Grönlandca çok sayıda Eskimo lehçesinden yola çıkılarak XIX. yy'da oluşturulmuş bir edebiyat dilidir (konuşulmaz). 1979'dan bu yana, yer adlarının büyük bölümünün Grönlandca biçimleri kullanılmaktadır.
EKONOMİ
Grönland'ın iklimi tarıma elverişsiz olmakla birlikte, lahana ve patates gibi ürünler güney bölgelerinde az miktarda üretilmekte, otlaklar küçük sığır ve koyun sürüleri yetiştiriciliği yapılmasına olanak sağlamaktadır. 1953'te başlatılan küçük boyutlarda rengeyiği yetiştiriciliğinden başarılı sonuçlar alınmıştır.
Pek çok Grönlandlı, yüzyıllardır olduğu gibi günümüzde de, morina, yengeç ve som balığı [tutarak, beyaz ve mavi tilki, kutup ayısı, fok avlayarak geçimini sağlamaktadır. Bununla birlikte etkin nüfusun önemli bir bölümü de sanayide ve hizmetler kesiminde çalışmaktadır. İşletilen başlıca yeraltı gelir kaynağı, kriyolittir. Uranyum, molibden ve kurşun yatakları, çıkartma maliyetleri çok yüksek olduğu için işletilmemektedir. Ayrıca, kıyı açıklarında petrol çıkarımına başlanmış, 1989'da da büyük altın yatakları bulunmuştur.
Grönland makine ve ulaşım araçları, yakıt, besin, vb. çok sayıda malı yurt dışından getirmek zorundadır; dışalımın % 65'i Danimarka'dan yapılır. İşlenmiş ve taze balık ile madenler dışında dışsatım ürünü yoktur (bunların da yarısı Danimarka'ya satılır). Dış ticaret açığı gün geçtikçe büyümektedir.
Ulaşım ve haberleşme. Grönland'da kara ve demiryolları gibi kara taşımacılığı ağları yoktur. Bütün ulaşım denizden, kıyı boyunca havadan ya da kızakla yapılır. Telefon ve radyotelgraf sistemi çok gelişmiştir.
TARİH VE DEVLET YAPISI
Eskimoların İ.Ö. 4000-İ.S. 1000 arasında yerleştikleri Grönland'da 980-985 arasında Kızıl Eric'in yönetiminde Norveç'ten gelen göçmenlerin kurdukları yerleşme merkezi, son derece çetin geçen kışlar ve ticaret sorunları nedeniyle, 1400'e doğru ortadan kalktı. XVI. yy'da Avrupalı gezginlerin kıyılarının haritasını çıkardıkları adaya, 1721'de de Danimarka Krallığı'nın korumasındaki Norveçli misyoner Hans Ege de küçük bir toplulukla yerleşti. 1729'da Grönland'ı ilhak eden Danimarka Krallığı, 1774'ten başlayarak, Grönland'la yapılan ticareti devlet tekeline (1951 'e kadar sürdü) aldı.
İkinci Dünya Savaşı sırasında, Danimarka'nın Alman işgalinde olduğu sırada adayı "koruması' altına alan ABD, 1946'da Grönland'ı satın almayı önerdiyse de, Danimarka hükümeti bu öneriyi kabul etmedi. Ama ABD'ye Thule'deki önemli radar ve hava denetim üssünü geliştirme izni verdi.
1975'te özyönetime geçiş koşullarını belirlemek amacıyla bir komisyon oluşturulmasından sonra, özyönetim 1978'de Danimarka Millet Meclisi tarafından onaylanmış ve 1979'da yürürlüğe girmiştir. İçişleri halk tarafından seçilen Meclis (Landsting) tarafından yönetilir. Grönland, Danimarka Millet Meclisi'nde iki, Avrupa Parlamentosu'nda da 1 milletvekilliğiyle temsil edilmekte, dış işlerinin bir bölümünü Danimarka hükümeti yürütmektedir. Grönland 1984'te Avrupa Topluluğu tam üyeliğinden çekilmiştir.