Guyana
Guyana
GENEL BİLGİLER. Yüzölçümü: 214 969 Km². Başkenti ve en büyük kenti: Georgetown (188 000 nüf.; 1991 tah.).
TOPLUM YAPISI. Nüfusu (1990 tah.): 764 649; nüfus yoğunluğu: Km²'ye 3,6 kişi. Nüfus dağılımı (1988): Kentlerde % 38; kırsal kesimde % 62. Yıllık nüfus artış hızı (1990): % 0,1. Resmî dili: İngilizce. Başlıca dinler: Hıristiyan, hindu, İslâm. EĞİTİM VE SAĞLIK. Okuma yazma oranı (1985): Yetişkin nüfusun % 96'sı. Üniversite sayısı (1991): 1. Hastane yatak sayısı (1985): 3 666. Hekim sayısı (1987): 142. Ortalama ömür (1990): Kadınlarda— 70; erkeklerde— 65. Bebek ölüm oranı (1990): 1 000 canlı doğumda 40.
EKONOMİ. GSMH (1987): 287 milyon dolar; kişi başına ulusal gelir 380 dolar. Etkin nüfus dağılımı (1985): sanayi ve ticaret % 45; tarım % 33; hizmetler % 22. Dış ticaret (1989): Dışalım— 257 milyon dolar; dışsatım— 224 milyon dolar. Ticaret yaptığı başlıca ülkeler: İngiltere, ABD, Kanada. Para birimi: 1 Guyana doları=100 cent. YÖNETİM. Türü: Cumhuriyet. Yasama gücü: Millet meclisi. Yönetim bölümlenmesi: 10 bölge. ULAŞIM. Demiryolları (1985): Toplam 109 km. Karayolları (1985): Toplam 8 890 km. Başlıca limanları: T. Başlıca havaalanları: 1.
Güney Amerika'da devlet. Batıda Venezuela, güneyde Brezilya, doğuda Surinam, kuzeyde Atlas okyanusuyla sınırlı olan Guyana, 1966'ya kadar bir İngiliz sömürgesiyken, o tarihte bağımsızlığa kavuşmuştur. YÜZEYŞEKİLLERİ
Guyana üç coğrafi bölgeye ayrılır: Nüfusun yaklaşık % 90'ının yaşadığı, ülkenin başkenti ve başlıca limanı Georgetown'ın da yeraldığı kuzeydeki alçak kıyı şeridi (büyük bölümü deniz düzeyinin altındadır ve setlerle korunur); biraz daha yüksek, büyük bölümü ormanlarla kaplı iç kesim; güneyde Guiana dağlık bölgesi ve Brezilya sınırı boyunca uzanan dağlık alanlar. Ülkenin en yüksek noktası Roraima'da, yükselti 2 810 m'yi bulur. Yağışlı tropikal iklim etkisindeki Guyana'da, ortalama sıcaklık 27 °C, yıllık yağış ortalaması 2 032 mm'dir. Akarsular (başlıcaları Essequibo, Berbice ve Courantyne), genellikle kuzeyden güneye doğru akar ve iç kesimlerle ulaşımı sağlayan başlıca yolları oluştururlar.
TOPLUM YAPISI VE EKONOMİ
Guyana'da büyük bir ırk ve etnik grup çeşitliliği gözlenir. En büyük iki grup Afrika kökenliler (nüfusun yaklaşık % 40'ını oluştururlar) ile Hindistan'dan göçmüş olanların çocuklarıdır (bunlar da nüfusun yarısından çoğunu oluştururlar). Afrika kökenliler, şekerkamışı büyük tarım işletmelerinde çalıştırılmak için getirilen kölelerin soyundan gelirler. 1834'te siyah kölelerin çoğu, azat edilmeleri üstüne tarım işletmelerinden kentlere kaçmış, onların yerine Hindistan'dan getirilen tarım işçileri çalıştırılmaya başlanmıştır. Siyahların soyundan gelenlerin büyük böjümü günümüzde Georgetown'da ve öbür kentlerde toplanmıştır. Hintlilerse, şeker ve pirinç sanayilerinde çalıştırılan işgücünün büyük çoğunluğunu oluşturmaktadır. Portekizliler ve Çinliler (sözleşmeli işçilerin soyundan gelirler) iki küçük azınlık topluluğu oluştururlar. İç kesimlerde de az sayıda Kızılderili ve eski kaçak kölelerin torunları olan "çalılık zencileri" yaşar.
Guyana'nın ekonomisi büyük ölçüde dışsatıma bağlıdır. Değer olarak en önemli dışsatım maddesi boksittir; onu şeker izler. Ayrıca a tın ve elmas dışsatımı da yapılır. Ekonominin özel sektörde kalan tek önemli alanı pirinç yetiştiriciliğidir; geri kalan dalların çoğu devletleştirilmiştir.
TARİH VE DEVLET YAPISI
Aravak, Karaip ve Warrau Kızılderililerinin yaşadıkları günümüzdeki Guyana topraklarına XVII. yy'da yerleşen HollandalIlar, 1814'te Essequibo, Berbice ve Demerara'yı İngiltere'ye bıraktılar. Bu üç sömürgenin birleştirilmesiyle İngiltere, 1831'de "İngiliz Guyanası" adlı sömürgeyi oluşturdu.
Bir ölçüde özerklik tanınarak 1953'te ilerici Halk Partisi'nden (PPP) Cheddi Jagan'ın yönetiminde bir hükümetin seçimle işbaşına geldiği ülkede, çok geçmeden İngilizler tarafından komünist bir rejim kurmak isteme iddiasıyla görevinden alınan Jagan ve partisi, 4 yıllık bir geçici hükümet döneminden sonra yapılan yeni seçimlerde yeniden iktidara gelmeyi başardı.
Jagan'ın eski çalışma arkadaşı, Forhes Burgham'ın kurduğu Ulusal Halk Kongresi (PNC) adlı muhalefet partisi 1964 seçimlerini kazanınca, Birleşik Güç partisiyle ittifak yaparak, 1966'da Guyana'nın bağımsızlığını ilan etti ve Burnham cumhurbaşkanlığına seçildi. 1968, 1973 ve 1980'de yapılan seçimleri de Burnham ve partisinin kazandığı ülkede, 1980'de kabul edilen yeni Anayasa uyarınca başbakanı atama yetkisiyle ve tek meclisli Parlamento'nun onayladığı yasa tasarılarını veto etme hakkıyla donatılan Burnham, sosyalist bir siyaset uygulayarak, içte ekonominin büyük bölümünü devletleştirir ken, dışta bağlantısız bir siyaset izledi. 1980 yıllarında Venezuela'nın uzun süredir Guyana'nın yarısından çoğu üstündeki hak iddialarını bir çözüme bağlama çabalarında başarı sağlanamazken, dış borçların ve dış ticaret açığının artması da ciddi bir boyuta ulaştı.
Burnham'ın Ağustos 1985'te ölmesi üstüne başkanlığı üstlenen yardımcısı Desmond Hoyte, Aralık 1985'te cumhurbaşkanlığına seçildi; ama 9 Ekim 1992'de yapılan seçimleri yitirince, cumhurbaşkanlığını Dr. Cheddi Bharrat Jagan'a devretti.