Honduras
Honduras
GENEL BİLGİLER. Yüzölçümü: 112 088 km². Başkenti ve en büyük kenti: Tegucigalpa (580 000 nüf.; 1989 tah.).
TOPLUM YAPISI. Nüfus (1992 tah.): 5 798 000; nüfus yoğunluğu (1992): Km²'ye|51,7 kişi. Nüfus dağılımı (1990): Kentlerde % 40; kırsal kesimde % 60. Yıllık nüfus artış hızı (1990): % 3. Resmî dili: İspanyolca. Başlıca dinler: Katolik.
EĞİTİM VE SAĞLIK. Okuma yazma oranı (1985): Yetişkin nüfusun % 59,5'u. Üniversite sayısı (1987): 2. Hastane yatak sayısı (1985): 5 220. Hekim sayısı (1985): 1 900. Ortalama ömür: Kadınlarda — 61,7; erkeklerde — 58,2. Bebek ölüm oram (1991): 1 000 canlı doğumda 56. EKONOMİ. GSMH (1990): 4,9 milyar dolar; kişi başına ulusal gelir (1989): 960 dolar. Etkin nüfus dağılımı (1985):'lTarım — % 62; hizmetler — % 20; sanayi — % 9; yapı sanayisi — % 3; öbür kolları — % 6; işsizlik oranı (1987) — % 12. Dış ticaret (1989): Dışalım — 981 milyon dolar; dışsatım — 940 milyon dolar. Ticaret yaptığı başlıca ülkeler: Japonya, Almanya, Meksika, ABD, Guatemala, Venezuela, İtalya. Para birimi: 1 lempira— 100 centavo.
YÖNETİM. Türü: Cumhuriyet. Yasama gücü: Millet Meclisi. Yönetim bölümlenmesi: 18 il. ULAŞIM. Demiryolları (1984): Toplam 1 780 km. Karayolları (1986): Toplam 14 167 km. Başlıca limanları: 1. Başlıca havaalanları: 4.
Orta Amerika'da ülke. Batıda Guatemala, güneybatıda El Salvador, güneyde Nikaragua'yla sınırlı olan, kuzeyde Antil denizine, güneydoğuda Büyük Okyanus'a açılan Honduras'ın dağlık yüzeyşekillerinin ulaşımı önemli ölçüde engellemesi nedeniyle, büyük bölümü kırsal kesimde yaşayan halk, dış dünyadan belirli bir ölçüde soyutlanmıştır. Ülkenin tarıma dayalı ekonomisi Orta Amerika'nın en geri kalmış olanlarından biridir.
YÜZEYŞEKİLLERİ VE DOĞAL KAYNAKLAR
Honduras'ın toplam yüzölçümünün dörtte üçünden çoğu dağlıktır. Düzlük alanlar kıyı ovaları ve ırmak vadileriyle sınırlıdır: Nüfusun yaklaşık % 70'i dağlar arasındaki vadilerde yaşar. Yükseltiye bağlı olarak büyük bölümü ılıman bir iklim etkisindeki ülkede, yıllık sıcaklık ortalamaları 19 °C-28 °C arasında değişir. Ama yükseltinin 450 m'nin altında olduğu tropikal iklimli kuzey kıyıları boyunca, ortalama sıcaklık yükselerek, 26 °C-28 °C'ı bulur. Bu yağışlı bölge, yılda ortalama 1 775-2 540 mm yağış alır. Büyük Okyanus kıyısıysa, daha az yağış alır (yıllık ortalama yağış tutarı 1 525-2 030 mm arasında değişir). Kasım ayından mayıs ayına kadar süren kurak mevsim, kuzey kıyısı dışında, ülkenin hemen her yanında sık sık kuraklığa yol açar. Güneydoğu kıyısındaki bataklıklar, mangrovlar ve palmiye ağaçlarıyla örtülüdür. Kuzey kıyısında yayvan yapraklı sık ormanlar uzanır. Batıdaki yüksek kesimler meşe ve çam ormanlarıyla kaplıdır. Dağlar arasındaki vadilerdeyse, yapraklarını döken ağaçların ağır bastığı seyrek koruluklara rastlanır. Büyük Okyanus kıyısı, tropikal ormanlarla örtülüdür. Ülkenin hayvan topluluğu zengindir: Çeşitli memeliler (ayı, leopar, panter, vb.), kuşlar, sürüngenler (timsah, kertenkele ve dev iguanalar).
TOPLUM YAPISI
Honduras toplumu mestizolar (Avrupalılar ile Kızılderililerin soyundan gelen melezler (% 90), büyük bölümü batıda Guatemala sınırında yaşayan Kızılderililer (% 7), özellikle Antil denizi kıyılarında yaşayan Afrika kökenli siyahlar (% 2) ve beyazlardan (% 1) oluşur. İspanyolca resmî dil olmakla birlikte, ticarette genellikle İngilizce kullanılır. Nüfusun büyük bölümü katoliktir. Kırsal kesimin büyük bölümünde ilaç ve sağlık personeli sıkıntısı çekilir.
EKONOMİ
XIX. yy'ın sonlarında Honduras'ın kuzey kıyılarında muz tarım işletmeleri kuran ABD şirketleri, 1913'e doğru muz üretiminin büyük bölümünü tekellerine aldılar. 1950 yıllarına kadar dünyanın başlıca muz üreticisi olan Honduras'ta hastalıkların, fırtınaların verdiği zararların ve işçi eylemlerinin üretimi geriletmesi sonucu ulusal önderler dışsatımı çeşitlendirme atılımına giriştilerse de, önemli bir başarı sağlayamadılar: Günümüzde muz hâlâ, dışsatım değerinin % 30'unu oluşturmaktadır.
Honduras ekonomisi, tarıma dayanır. Toprak mülkiyeti birkaç varlıklı aile ile ülkenin tarım alanlarının %5'ini elinde tutan muz şirketleri arasında bölüşülmüştür. Muzdan sonra başlıca dışsatım ürünleri arasında kahve, et ve şeker sayılabilir.
GSMH'nin ikinci öğesi, imalat sanayisidir: Besin sanayisi, kereste sanayisi, kimyasal maddeler üretimi, dokuma sanayisi, çimento sanayisi. Honduras yeraltı gelir kaynağı açısından zengin (gümüş, altın, kurşun, çinko, kadmiyum ve antimon yatakları) bir ülke olmakla birlikte, rezervler yeterince değerlendirilememektedir.
Ülkenin ulaşım ağı, muz dışsatımına yönelik bir düzen içindedir: Üç demiryolu hattından ikisi muz şirketlerinindir ve bütün demiryolu hatları kuzey kıyısındadır. Ülkenin başlıca üç limanı da Antil denizi kıyısında yer alır. Honduras'ın karayolları ağı, Orta Amerika'nın en küçük olanıdır.
DEVLET YAPISI
1982 Anayasası uyarınca Honduras, başkanlık tipi bir cumhuriyettir. Cumhurbaşkanı genel oy sistemiyle halk tarafından seçilir. Yasama gücü Millet Meclisi ile hükümettedir. Ülkedeki 18 il, hükümet tarafından atanan valiler tarafından yönetilir. 228 belediyeyse, seçimle işbaşına gelen belediye meclislerinin yönetimindedir. TARİH
Arkeoloji buluntuları, Honduras'a günümüzden 8 000 yıl önce yerleşildiğini kanıtlamaktadır. İlk tarım merkezlerinin, İ.Ö. 2000 yıllarında Humaya ırmağı ile Yojoa gölü çevresinde kuruldukları saptanmıştır. İ.S. IV. yy'da Maya uygarlığının hızla geliştiği ülkede, İ.S. 500'e doğru Copan kenti, başlıca kent haline gelmiştir.
İspanyollar Honduras'ın güney kesimine 1524'te yerleşmişler, kuzey kıyısıysa, zaman zaman İngilizlerin denetimine girmekle birlikte, genel olarak, muz şirketleri ülkeye el atıncaya kadar, ıssız kalmıştır. İspanyol Sömürge İmparatorluğu içinde Guatemala genel valiliğine bağlanan ülke, 1821'de İspanya'dan koparak bağımsızlığını ilan etmiş ve Orta Amerika'daki öbür eski Ispanyol sömürgeleriyle Orta Amerika Federasyonu'nu oluşturmuş, federasyonun 1838'de parçalanmasından sonra, bağımsız bir devlete dönüşmüştür. Ne var ki, muz tarımı işletmelerinin büyüyüp gelişmesi, ABD şirketlerinin ülke siyasetine müdahalesine yol açmış, bunun sonunda ülke, 1900'den başlayarak United Fruit Company (UFC), vb. ABD muz şirketlerinin etkisine girmiştir. 1969'da Honduras'ta yaşayan çok sayıda Salvadorlu göçmenin neden olduğu sürtüşmeler sonucunda Honduras ile Salvador arasında savaş patlak vermiş, bu savaşın kısa süre sonra Amerika Devletleri Örgütü'nün (OAS) araya girmesiyle durdurulmasına karşın, iki ülke arasındaki siyasal gerginlik, 1980'e kadar sürmüştür.
Ordunun bağımsızlıktan bu yana seçimleri denetlemesine ve ülke yönetiminde büyük bir ağırlığı olmasına karşın, Honduras 1982'den bu yana sivil hükümetler tarafından yönetilmektedir. Bununla birlikte 1980 yıllarında ABD'nin askerî yardımlarının ve parasal desteğinin sonucu olarak Honduras ordusu iki kat büyütülmüş, ABD'nin Honduras'taki üslerinde eğitilen Salvadorlu Sandinista karşıtı "kontralar" Honduras ile Nikaragua arasında çatışmalara yol açmış, bu arada, Honduras ordusu ile "kontra"lar arasında da sürtüşmeler çıkmıştır. Ayrıca, "ölüm mangaları" kurulmasına izin veren hükümet siyaseti ve çok sayıda insanın "ortadan kaybolması" ile "insan haklarının sık sık çiğnenmesi", uluslararası tepkilere yol açmıştır.
1982-1986 arasında Roberto Suazo Cordova, 1986-1990 arasında da Jose Azcona Hoyo'nun cumhurbaşkanlığı yapmasıyla iktidarı elinde tutan Liberal Parti, Ocak 1990'da başkanlığa Rafael Leonardo Callejas'ın seçilmesiyle ülke siyasetindeki üstünlüğünü Ulusçu Parti'ye kaptırmış (Callejas, 57 yıldır ilk kez barışçı yollardan göreve gelen muhalefet adayı olmuştur), yeni yönetim hemen Honduras'taki "kontra" birliklerini çıkararak yeniden Nikaragua'ya yerleştirilmelerini sağlamıştır. Buna karşılık, Salvador'daki savaş Honduras'ın ekonomisini etkilemeyi sürdürmüş, ABD'nin "kontra" üslerinin kapatılması sonucunda Honduras'a yaptığı bütün yardımları kesmesi, ülke ekonomisini iflasın eşiğine sürüklemiş ve 1993'te yapılan seçimlerde, "hızlı bir kalkınma sözü veren Liberal Parti adayı Roberto Reina, cumhurbaşkanlığına seçilmiştir.