İsmail Dede Efendi
(1778-1846), çoğu zaman kısaca Dede Efendi adıyla da tanınır. Itri’den sonraki en büyük Türk besteci sayılır. Kendinden önceki önemli bestecilerin yapıtlarının 20. yüzyıla ulaşmasını sağlayarak önemli bir görev yapmıştır.
İsmail Dede Efendi’nin “Hammamizade” diye de anılması, babasının uzun süre hamam işletmesindendir. İstanbul’da doğan İsmail Dede Efendi, daha ilköğrenimi sırasında olağanüstü müzik yeteneği anlaşılınca, dönemin ünlü müzikçilerinden Uncuzade Mehmed Emin Efendi’den ders almaya başladı. Uzun yıllar ders aldığı Uncuzade’nin aracılığıyla Başdefterdarlık’ta memurluğa atandı. Bir yandan da Yenikapı Mevlevihanesi’ndeki müzik çalışmalarına katılıyordu.
1799’da, Mevlevi geleneği uyarınca bir hücrede tek başına kalarak 1001 günlük doldurdu. “Çile” denen bu dönemde çok sade yemekler yeniyor; insan, Tanrı, yaşam gibi kavramlar üzerinde düşünülüyordu. Hücredeyken bestelediği bir şarkı, III. Selim’in kulağına ulaşınca, padişah huzuruna çağrıldı. Bir süre sonra da şeyhi Ali Nutki Dede, derviş İsmail’in çilesini tamamladığı kararma vararak, ona “Dede” unvanını verdi. Aynı tekkede müzik dersleri veren İsmail Dede Efendi daha sonra Saray Fasıl Heyeti’ne alındı. Çok geçmeden de padişahın en yakınları arasına girdi. Daha sonra tahta çıkan II. Mahmud gibi, 1839’da padişah olan Abdülmecid de, İsmail Dede Efendi’ye yakınlık gösterdi. 1846’da öğrencileriyle hacca giden besteci, orada koleraya yakalanarak öldü.
Günümüze 250’yi aşkın yapıtı ulaşan İsmail Dede Efendi’nin duygulu, içten ve akıcı bir üslubu vardır. Bu üslup, başta öğrencilerini, onların aracılığıyla da daha sonraki bestecilerin birçoğunu etkilemiştir. Dede Efendi’nin peşrev ve saz semaileri dışında tüm yapıtları sözlüdür. 49 dinsel yapıtının en önemlileri, beş Mevlevi ayinidir. Özellikle hüzzam ve ferahfeza makamlarındaki ayinlerini anmak gerekir. Dindışı yapıtlarının içinde kârlar, murabbalar, ağırsemailer, yürüksemailer, şarkılar ve köçekçeler vardır.
