Kongo
Kongo
KONGO CUMHURİYETİ
GENEL BİLGİLER. Yüzölçümü: 342 000 km². Başkenti ve en büyük kenti: Brazzaville (600 000 nüf.; 1991 tah.).
TOPLUM YAPISI. Nüfusu (1991 tah.l): 2 346000; nüfus yoğunluğu: Km²'ye 6,9 kişi. Nüfus dağılımı (1989): Kentlerde % 51; kırsal kesimde % 49. Yıllık nüfus artış hızı (1990): % 3. Resmî dili: Fransızca. Başlıca dinler: Geleneksel dinler, katolik, protestan.
EĞİTİM VE SAĞLIK. Okuma yazma oranı (1991): Yetişkin nüfusun % 57'si. Üniversite sayısı (1988): 1. Hastane yatak sayısı (1988): 3 787. Hekim sayısı (1988): 500. Ortalama ömür (1991): Kadınlarda—56; erkeklerde—52. Bebek ölüm oranı (1991): 1 000 canlı doğumda 110.
EKONOMİ. GSMH (1989): 2,05 milyar dolar; kişi başına ulusal gelir: 930 dolar. Etkin nüfus dağılımı (1985): Tarımı— %75; ticaret, sanayi ve yönetim — % 25. Dış ticaret (1989): Dışalım — 524 milyon dolar; dışsatım —912 milyon dolar. Ticaret yaptığı başlıca ülkeler: Fransa, ABD, İtalya, Hollanda. Para birimi: 1 CFA frankı—100 centime.
YÖNETİM. Türü: Cumhuriyet. Yasama gücü: Ulusal Meclis. Yönetim bölümlenmesi: 9 bölge. ULAŞIM. Demiryolları (1986): Toplam 517 km
Karayolları (1985): toplam 11 000 km. Başlıca limanları: 2. Başlıca havaalanları: 1.
Ekvator Afrikası'nın batı kesiminde devlet. Kuzeyde Orta Afrika Cumhuriyeti ve Kamerun, doğuda Zaire, güneybatıda Atlas okyanusu ve Cabinda (Angola), batıda Gabon'la sınırlı olan Kongo (eski Kongo-Brazzavil-le), 1960'a kadar Fransa'nın sömürgelerindenken, o tarihte bağımsızlığa kavuşmuştur.
YÜZEYŞEKİLLERİ, İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ
Kongo, yüzeyşekilleri bakımından beş bölgeye ayrılabilir: Atlas okyanusu kıyısı boyunca uzanan dar kıyı ovası; hemen arkasındaki kayalık tepeler ve vadilerden oluşan Mayombe yaylası; güneybatı kesimindeki, 320 km genişliğinde bir çöküntü olan Niari ırmağı vadisi; Kongo (ya da Zaire) ırmağının kuzey kollarının oyduğu ırmak vadileri ile bir dizi yayladan oluşan kesim; kuzeydoğuda Kongo ırmağı havzasının batı kesimindeki bataklık ovalar.
Tropikal iklim etkisindeki ülkede, yıl iki eşit parçaya bölünür: Yağışlı mevsim (kasım-nisan); kurak mevsim (mayıs-ekim). Yıllık sıcaklık ortalamaları 20 °C-27 °C arasında değişir. Yıllık yağış miktarı yüksektir (en az 1 220 mm). Bitki örtüsü, geniş alanları kapsayan tropikal yağmur ormanlarından, kıyı şeridinde ve bataklık alanlarda mangrov ormanlarından ve sazlıklardan, savana çayırlarından oluşur. Hindistancevizi ve muz ağaçlarına da çok sık rastlanır.
TOPLUM YAPISI
Kongo halkı birkaç etnik topluluktan oluşur. Bunların başlıcaları toplam nüfusun yaklaşık % 51 'ini oluşturan Bakongolar ile Tekeler ve Sangalar'dır. Ayrıca Binga Pigmeleri ve Avrupalılar (büyük bölümü kentlerde yaşayan Fransızlar), küçük azınlık toplulukları oluştururlar. Bütün bu toplulukların kendi dilleri olmakla birlikte, Fransızca resmî dildir. Kabilelerin çoğunun anladığı Kingala ve Kituba lehçeleri de, ticarette yaygın biçimde kullanılır.
Kongo halkının yaklaşık yarısı cancılıkla (animizm) bağlantılı yerel dinlere bağlıdır; geri kalanı da hıristiyandır.
Komşularıyla karşılaştırınca, Kongo kentleşmenin gelişmiş olduğu bir ülkedir. Toplam nüfusun yaklaşık yarısı başkent Brazzaville, Pointe-Noire, Kayes ve Loubomo kentlerinde yaşar. Nüfusun % 70'inin ülkenin güney üçte birinde toplanmış olması, öğretimin ve tıbbi hizmetlerin gelişmesini kolaylaştırmıştır.
Çocukların % 90'ı zorunlu ve ücretsiz olan ilköğretimden yararlanmaktadır. Bölgesel sağlık merkezlerinin yanı sıra, Brazzaville'de ve Pointe-Noire'da büyük hastaneler vardır.
EKONOMİ
Tarımda etkin nüfusun yaklaşık üçte birinin çalışmasına karşın, toprakların ancak % 2'si tarıma elverişlidir. Çiftçilerin çoğu yerel tüketim için az miktarda manyok, çeşitli meyve (özellikle muz), vb. yetiştirir. Dışsatıma yönelik tarım ürünleri (şekerkamışı, yağ palmiyesi, kahve, kakao, vb.), büyük bölümü devletin olan tarım işletmelerinde yetiştirilir. Ülke topraklarının % 60'ını kaplayan ormanlardan elde edilen ürünler, 1970 yıllarının başlarına kadar dışsatımda başlıca yeri tutarken, petrol üretiminin gelişmesi sonucu ikinci plana düşmüştür. Petrol gelirleri, gelişme projelerini parasal yönden desteklemek, ülkenin fabrikaları için hammaddeler ve makineler satın almak ve gün geçtikçe büyüyen kentli nüfusun besin maddeleri ve tüketim malları dışalımı için kullanılmıştır ve Kongo, Afrika'nın Büyük Sahra'nın güneyinde kalan kesimindeki ülkeler arasında sanayileşme oranı en yüksek ülkelerden biridir: Kereste ve besin sanayileri; kimyasal madde ve kâğıt fabrikaları; vb. Ama 1983'ten sonra dünya petrol fiyatlarındaki düşme ve dış borçların gün geçtikçe artması, hükümetleri kemerleri sıkma siyasetleri uygulamak zorunda bırakmıştır.
Ülkenin iklim ve yüzey şekli koşullarının karayollarının yapımına ve korunmasına elverişli olmamasına karşılık, Kongo'nun gerek suyolları,gerek demiryolları,Orta Afrika'nın taşımacılık ağı için yaşamsal önem taşır: Suyolları Kongo'yu Orta Afrika Cumhuriyeti'ne, Zaire'ye ve Çad'a, demiryolları da başkent Brazzaville'i Pointe-Noire ve Gabon'a bağlar.
TARİH VE DEVLET YAPISI
Günümüzdeki Kongo topraklarının güney kesimi, XVI. yy'da en parlak dönemini yaşayan Kongo Krallığı'na bağlıydı. Kongo Krallığı, hükümdarlarından Mokoko'nun Portekizlilerle ticaret antlaşmaları imzalamasından sonra, Portekizlilerin köle ticareti sonucunda XVII. yy'da yıkıldı. XIX. yy. sonlarında Pierre Savorgnan de Brazza (başkentin adı, onunkinden kaynaklanır) yönetiminde bir Fransız keşif heyeti, bölgenin Fransa'nın etki alanına girmesini sağladı. Günümüzdeki Kongo topraklarının önce bir bölümü (1883'te), daha sonra da tümü (1910'da) Fransız Ekvator Afrikası'na (FEA) katılarak bir sömürgeye dönüştürüldü. Merkezi Brazzaville olan Fransız Ekvator Afrikası sömürgesi, Kongo'nun yanı sıra, günümüzdeki Çad, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Gabon topraklarını da içeriyordu.
1960'ta Kongo'nun bağımsızlığa kavuşmasının ve Fransız Ekvator Afrikası sömürgesinin ortadan kalkmasının ardından, cumhurbaşkanı Massamba-Debat'nın yönettiği ülkede, 1968'de binbaşı Marien Ngouabi askerî bir darbeyle yönetime el koyarak, Ocak 1969'da devlet başkanlığını üstlendi. Ocak 1970'te, Fransa ve öbür Batı Avrupa ülkeleriyle sıkı ekonomik bağların korunmasına karşın, komünist rejim kurularak, ülkenin adı Kongo Halk Cumhuriyeti'ne dönüştürüldü ve Kongo İşçi Partisi (PCT) dışında bütün siyasal partiler kapatıldı. Mart 1977'de Marien Ngouabi'nin öldürülmesinden ve eski başkan Massamba-Debat'nın da bu cinayetten sorumlu sorumlu tutularak idam edilmesinden sonra, başkanlığı albay joachim Yhombi-Opango üstlendi. Ocak 1979'da Deniş Sassou-Nguesso, parti başkanlığı ve devlet başkanlığını devraldı. 1990'da patlak veren genel grevler dalgasının ardından toplanan Ulusal Konferans'ta, çok partili rejime geçme ve devlet ideolojisi olan marksçılık-lenincilikten vazgeçme kararı alınıp, Haziran 1991'de ülkenin siyasal geleceği konusunda yapılan ulusal bir konferanstan sonra, Sassou-Ngouesso devlet başkanı olarak kalmakla birlikte, yetkileri kısıtlandı ve geçici bir hükümet kuruldu. 1992'de halkoyla-masıyla kabul edilen Anayasa'yla doğrudan halk tarafından seçilen bir devlet başkanı, iki meclisli bir parlamento ve başbakan tarafından yönetilen bir hükümetle, yarı başkanlık sistemi oluşturuldu. Ağustos 1992'de yapılan çok partili başkanlık seçimlerinde, Pascal Lissouba cumhurbaşkanlığına seçildi.
Eylül 1992'de Lissouba'nın atadığı koalisyon hükümetinin, Millet Meclisi'nde güven oyu almaması üstüne, Lissouba Millet Meclisi'ni dağıtıp, erken seçim kararı aldı. Haziran 1993'te yapılan erken seçimleri, Lissouba'nın desteklediği Sosyal Demokrasi İçin Pan-Afrika Birliği partisi kazandı. Seçim sonuçlarına muhalefetin itiraz etmesi ve sokak gösterileri yapılması üstüne, ülkede sıkıyönetim ilan edildi.