Astrometri
Astrometri, Astronominin gök cisimlerinin hareket ve konumlarını belirlemekle uğraşan dalı. Konum astronomisi diye de adlandırılan astrometri ayrıca, Güneş ve gezegenlerin çapları, vb. büyüklüklerini ölçmekle ve çift yıldızların yörüngelerini belirlemekle ilgilenir.
Astrometri, astronominin en eski dallarından biridir. Eski çağlarda gök cisimlerinin davranışları Güneş saati, Jacob aleti, kadrant (dörtlük aleti) ve usturlabla belirlenmeye çalışılmış (bu aletlerin en iyileriyle elde edilen doğruluk yayın 2 dakikası derecesindeydi), XVII. yy'da mikrometre, teleskop, ve geçiş aracının bulunması ölçümlerin doğruluğunu büyük ölçüde artırmıştır. XVIII. yy'da ıraklık açısının yanı sıra, "tam hareket" adı verilen yıldızların kendi hareketlerinin varlığının bulunması, yerlerinin belirlenmesi ve Yer'in Güneş çevresinde hareketiyle oluşan yıldız ıraklık açılarının ölçülmesi, astrometrinin temel konuları haline gelmiştir.
Bir gök cisminin konumu iki koordinatla verilir ve iki koordinat çiftinin her biri kullanılabilir. İlk çift, yükseklik ve güney açısı, Yer ufkuyla ilgilidir; gözlemin zamanına ve yerine dayanır; bu yüzden ikinci çift, bahar açısı ve yükselim, daha sık kullanılır.
Astronomide yıldızların konumlarını belirlemede iki yöntemden yararlanılır. Asal yöntemlerde bir yıldızın koordinatları, herhangi bir başka yıldızınkinden bağımsız olarak ölçülür (genellikle geçiş çemberinde yüksekliği okunarak ve yıldızın geçişi zamanlanarak). Asal sistemin birçok sakıncası vardır. İşlem çok zaman aldığından ve yalnızca geçiş aletinde görülebilen yıldızlar için kullanılabildiğinden, yalnızca az sayıda yıldız konumu belirlenebilir. Ayrıca, geçiş aletiyle yapılan ölçümü "güney açısı", "Yer'in devinme olayı" ve "üğrüm" adları verilen Yer'in küçük dalgalanmaları ve güneşin tam hareketi etkiler. Bağıl (göreli) belirlemeye dayanan veriler olan ikinci yöntem, "farksal yöntem" diye adlandırılır. Bu yöntemde, konumu araştırılan yıldızın koordinatları, yıldızın konumu temel yıldızlar diye adlandırılan öbür yıldızların konumlarıyla karşılaştırılarak belirlenir ve temel kataloglarda cetvel haline getirilir. Bir konum mikrometresi ya da helyometre, teleskop alanı içindeki iki yıldız arasındaki açısal uzaklıkları ölçmede kullanılır.
Günümüzde optik gözlem yerine, genellikle bir fotoğraf yöntemi kullanılır. Ölçülecek yıldızların, temel yıldızlarla birlikte fotoğrafı çekilir ve gerekli ölçümler fotoğraf levhasının üstünde yapılır, iki tip teleskop kullanılır: Donuk yıldızlar için kısa odaklı teleskoplar; ıraklık açısı ve çift yıldız bileşiklerinin yörüngeleri gibi olguların yüksek duyarlılıkta ölçümlerinde kullanılan (bu amaç için geliştirilmiştir) uzak odaklı teleskoplar. Bu tür duyarlı ölçümlere karşın, temel yıldızlar dahil bütün gök cisimlerinin gökyüzünde hareket halinde olmaları, temel kataloglarda dönem dönem değişiklikler yapılmasını gerektirir. Ayrıca varolan ıraklık açıları günümüzde yalnızca yaklaşık 3000 ışık yılı uzaklığa kadar bulunabilir. Bu uzaklığın ötesindeki gök cisimlerinin hareket ve uzaklıkları, yalnızca çeşitli astrofizik tahminleriyle hesaplanabilir. Çok uzak cisimlerin gökyüzündeki konumlarını belirlemede radyodan ve optik girişimölçerden gün geçtikçe daha çok yararlanılmaktadır.
Not: Yıldızlar arasındaki açısal uzaklıklar bir mikrometre ve helyometreyle belirlenir. Döner çerçeve, sabit çapraz çizgiler (2,3) ve konum göstergesi, iki yıldızın kuzey-güney yönelmesinin ölçülmesini sağlar. Hareket edebilen destekler üstüne oturtulmuş paralel çapraz çizgileri (5,6), ayar vidaları çevrilerek, yıldızlar üstüne merkezlenir ve açısal ayrımları çap ölçen başlıklardan (11,12)okunur. Helyometre, iki yıldızın her mercek yarısında farklı görüntülerini oluşturmak için bir prizma sistemi ya da bölünmüş cisim merceği kullanır. Yıldız görüntüleri aynı olana kadar , bir mercek yarısı öbürüne paralel hareket ettirilir. Merceğin yer değiştirmesi açısal uzaklığı verir.