Beslenme
Beslenme, Canlılarda büyüme, sağlık, üreme için gerekli besin maddelerinin alınması. Hayvanlarda yeterli beslenme, açlık, iştah ve susama durumuna bağlı olarak temel besinlerin belirli aralıklarla alınmasına bağlıdır. Besinler, bedende gerçekleşen kimyasal tepkimeler için gerekli kimyasal enerjinin yanı sıra, bedene destek olan, hücrelerin oluşması ve yenilenmesi için gereken maddeleri de sağlarlar. Hayvanların çoğu, gerekli besin maddelerini beyinde gerçekleşen bir dizi karmaşık tepkimenin etkisiyle, avlanıp su arayarak sağlarlar.
İnsan ve evcil hayvanlar dışında kalan hayvanların besin gereksinmesi konusunda bilgiler çok azdır. Bu gereksinme türlerine göre değişiklik gösterir. Sözgelimi, sıcakkanlı hayvanların, enerji sağlamak için soğukkanlılardan daha çok besine gereksinmesi vardır. Ayrıca, her türde, beslenme gereksinmesi beden büyüklüğüne, kalıtımsal yapıya, hareketliliğe, cinsiyete ve üreme durumuna bağlı olarak da değişebilir.
Beslenme rejimi: Canlıların varlıklarını sürdürebilmeleri için çeşitli kimyasal bileşenler içeren besinler almaları gerekir. Sporculara güç kazandırmak için ya da şişmanlık, şeker hastalığı ve kalıtımsal bozukluklar gibi sorunlara karşı da, özel beslenme rejimleri uygulanabilir. Dengeli bir rejimde kişinin aldığı kalori, bedenin gereksinmesine uygun olmalıdır. Beslenme rejiminin önemli bileşenleri proteinler, yağlar, karbonhidratlar; su, vitaminler ve tuzlar ile bazı az bulunan elementlerdir. Bunlar uygun ve dengeli biçimde alınmazlarsa, beslenme bozukluğu hastalıkları ortaya çıkar. (Bk. BESLENME BOZUKLUĞU HASTALIKLARI.)
İnsanların beslenme biçimi ve belli besinlere düşkünlük, toplumdan topluma değişir.(Sözgelimi İtalyanlar makarnayı çok sever, Fransızlar alkollü içkilere, özellikle de şaraba düşkündür, İngilizler için çay vazgeçilmez bir içecektir, ülkemizde kurufasulye, pilav, çeşitli çorbalar gibi yiyecekler sofralarda sürekli bulunan besinlerdir.
BESİN GRUPLARI:
Besinler, organizma için gerekli, az ya da çok karmaşık kimyasal bileşiklerin karışımlarıdır. Genellikle, bu bileşiklerden birinin oranı yüksek olur; bu da, besinleri çeşitli "yalın besinler"e ayırma olanağını sağlar. Ette, sütte, yumurtada proteinli maddeler (protitler) bulunur. Tereyağında, sıvı yağlarda, sütte yağlı maddeler (lipitler) vardır. Şeker, meyveler, buğday (dolayısıyla ekmek ve unlu maddeler), kuru sebzeler (fasulye, nohut), karbonhidratlı bileşiklerdir (glüsitler). Ayrıca, yiyeceklerin çoğunda su, madensel tuzlar ve vitaminler bulunur. Lipitler ve karbonhidratlar, her şeyden önce enerji veren besinlerdir; protitler su ve madensel tuzlarsa yapıcı besinlerdir. Çok küçük dozlarla iş gören vitaminlerse, ne enerji ne de yapı maddeleridir; yaşamı düzenleyici bir işlev görürler.
Bu değişik yalın besinlerden, organizmanın her gün belirli bir miktar alması gereklidir; ama bu miktar, yaşa, cinse, işe ve iklime göre değişir. Ortalama bir çalışma günü için bir kişiye günde 75 gr protein (et ya da balıkla alınır), 300-400 gr glüsit (yaklaşık 500 gr patates ve 500 gr ekmek) gereklidir; ama ağır çalışma ya da spor çalışmaları yapanlar için bu miktarı 600 grama çıkarmak gerekir. Gerekli lipit miktarı da alışkanlıklara ve iklime göre değişir: Ortalama 70 gr'dır (sözgelimi 50 gr sıvı yağ ya da tereyağı ve yarım litre süt); Kuzey ülkelerinde bu miktar 100-200 gr'a çıkar.
Sodyum, potasyum, fosfor, kalsiyum ve demir gibi elementler, proteinli ya da şekerli yiyeceklerin aşağı yukarı tümünde az ya da çok oranda bulunur; bu yiyeceklerin sağladığı mineral madde, miktarı genellikle yeterlidir. Yalnızca, kalsiyumun yeterli miktarda olup olmadığına bakmak gerekir; çünkü çocuklarda, büyüme çağında iskeletin gelişmesi için kalsiyum önemlidir.
Mineral maddeler, sebzeler ve meyvelerle de alınır. Ama sebze ve meyveler, özellikle vitamin ve provitamin kaynağıdırlar. Havuç gibi turuncu renkli sebzeler ya da yeşil sebzeler A provitamini bakımından, turunçgiller C vitamini, tahıllarsa B1 ve B2 vitaminleri açısından zengindir. Bununla birlikte, pişirmenin ve yüksek sıcaklıkla sağlanan konserve tekniklerinin, vitamin oranını zayıflattığını unutmamak gerekir. Su gereksinmesi, her şeyden önce doğrudan doğruya su içilerek ya da başka içecekler (süt, şarap, bira, rakı) alınarak sağlanır; alkollü içkiler, ayrıca küçümsenmeyecek oranda enerji de verir.
Beslenme biliminin özel bir dalı olan perhiz düzenleme, besinlerin en uygun bileşimini ve oranını inceler; çeşitli fizyoloji koşullarına göre gerekli olan çeşitli beslenme rejimlerini belirlemeyi öngörür.
Bir besinin sağlayabileceği kalori miktarına göre besleyici niteliğini gösteren cetveller yapılmıştır. Ayrıca bir organizmanın kendinden beklenen çabaya göre ne kadar kaloriye gerek duyduğunu hesaplamak için de çeşitli yöntemler bulunmuştur. Spor yapanlar, ağır işte çalışanlar, oturarak iş görenler ve yaşlılar için düzenlenmiş çeşitli cetveller vardır.
Büyüme yolunda olan organizma için (çocuk beslenmesi) ya da şeker hastalığı gibi bazı hastalıklar sonucunda ortaya çıkan dengesizlikleri gidermek için, özel beslenme rejimleri uygulanır.