Bilgi Diyarı

Aşağıdaki Kutu ile Sonsuz Bilgi Diyarı'nda İstediğinizi Arayabilirsiniz...

Dökme demir mimarlığı

  • Okunma : 777

Dökme demir mimarlığıDökme demir, temel yapı gereci olarak XVIII. yy'ın sonlarında kullanılmaya başlandı. Daha 1800'den önce, iç kolonları ve taban döşemelerinde demir kirişlerin kullanıldığı birçok dokuma fabrikası yapıldı. Sonraki on yıl içinde de, Londra ve Paris'te, iskeletini demirin oluşturduğu birçok bina yapıldı. Ancak, demirin üretim maliyetinin yüksek olması ve demir üreten fabrikalar ile dökümevlerinin düşük kapasiteli çalışmaları nedeniyle, yaygın olarak kullanılmadı. Philadelphia'da bir tiyatro binası inşaatında, balkonu taşıyıcı kolonlarda demir kullanılmıştı; ancak ilk tümüyle demirden iskelet, gene aynı kentte, büyük boyutlu bir gaz deposunda uygulandı. Dökme ve dövme demir gereçle yapılmış binalar, gerçek anlamda 1820'den sonra (İngiltere, Fransa ve ABD'de) yaygınlaştı.

Dökme demir mimarlığı terimi, daha sonra, bir ya da birden çok dış cephesi ve iç karkası dökme demirden yapılan binalar için kullanılmaya başlandı. ABD'li James Bogardus bu üslubu önemli ölçüde geliştirip, New York'ta cephenin duvarlarında dökme demir kolon ve profillerin dayanak oluşturduğu, Edward Laing Store'da (1848; yıkılmıştır) uyguladı. Sonra, şeker fabrikaları için yapı gereci üreten New York'taki kendi fabrikasını (1848-1849; yıkılmıştır) daha da geliştirdi: Duvarlar demir bir karkasın tuttuğu cam dikdörtgenlere indirgenmişti.

Dökme demir mimarlığı XIX. yy. ortalarından başlayarak, özellikle ABD ve İngiltere'de maliyet düşüklüğü, yangına karşı dayanıklılık ve metale her türlü süsün uygulanabilmesi kolaylığıyla, hızla yaygınlaştı. Sir Joseph Paxton'ın 1851 Londra Fuarı için tasarımladığı görkemli Crystal Palace'la doruğuna ulaştı.

New Yorklu mimarlar, Rönesans mimarlığı üsluplarını yeni demir-cam yapılara ustaca uygulayarak, çarpıcı biçimde aydınlık, ferah, rahatça eklemlenmiş, zarifçe oranlanmış pek çok yapı gerçekleştirdiler: Tasarımını John P. Gaynor'un yaptığı Haughwout binası (1857), tasarımcı John Kellum'un yaptığı, A.T. Stewart Department Store (1859-68; 1956'da yıkıldı); tasarımı James H. Giles tarafından gerçekleştirilen Lord ve Taylor Dry Goods Store (1869-70); vb. 1880'den sonra mimarlıkta yeni tekniklerin, yeni modaların ortaya çıkmasıyla,dökme demir mimarlığı da giderek geriledi ve XX. yy başında bütünüyle bırakıldı. Ama ilk kez Chicago mimarlık okulunun yarattığı gökdelen mimarlığını hazırlayan önemli bir adım oldu.