Eskişehir
Eskişehir, Büyük bölümü İç Anadolu bölgesinin Yukarı Sakarya bölümünde, kuzeyde kalan küçük bir kesimiyse (Sarıcakaya ve Mihalgazi ilçeleri), Karadeniz Bölgesi sınırları içinde yer alan il. Yüzölçümü 13 652 km², nüfusu 1990 sayımında 641 057, merkezi Eskişehir kenti olan Eskişehir ili 13 ilçeye ayrılmıştır: Merkez, Alpu, Beylikova, Çifteler, Günyü?ü, Han, İnönü, Mahmudiye, Mihalgazi, Mihalıççık, Sarıcakaya, Seyitgazi, Sivrihisar.
Kuzeydoğu ve doğuda Ankara, güneydoğuda Konya, güneyde Afyon, batıda Kütahya, kuzeybatıda Bilecik, kuzeyde de dar bir alan boyunca Bolu illeriyle sınırlanan Eskişehir ili, büyük kesimiyle, Sakarya ırmağının geniş büklümü içinde kalır (bu alana bazı Batılı coğrafyacılar, "Sakarya yarımadası" adını vermişlerdir). Bu alan içinde en önemli dağlar, ilin kuzeyinde doğu-batı doğrultusunda uzanan Sündiken dağlarıdır. Doğuya doğru Mihalıççık dağlarıyla uzanan bu dağların güneyinde yayılan Eskişehir ovası, Porsuk suyu çevresinde gelişir; hafif bir eşikten sonra, güneydoğuya doğru Çifteler ovasına açılır, ilin güneydoğusu, "Sivrihisar kütlesi" diye bilinen bir dağ alanıyla kaplıdır. Güneybatıdaki Türkmen dağının bir kesimi de, Kütahya ili sınırları içine taşar.
Eskişehir'de sert kara iklimi egemendir; kışlar soğuk, yazlar sıcak geçer. En soğuk ay ortalaması - 0,8 °C, en sıcak ay ortalaması 21,5 °C, günümüze kadar kaydedilen en düşük sıcaklık - 26,3 °C, (29.12. 1948), en yüksek sıcaklıksa 39,1 °C'tır (18.7.1932). Ama bu iklim koşulları, ilin kuzeyindeki Orta Sakarya vadisinde büyük ölçüde değişikliğe uğrar: Bu kesimde kışlar daha ılık geçer. İl merkezinde ortalama yıllık yağış, 374 mm'dir.
ilin çukur alanlarında, doğal bitki örtüsü bozkır (step) görünüşündedir; ama akarsu boylarında söğüt dizileri, sulanan yerlerde de kavaklıklar görülür. Sündiken dağlarında oldukça sık ormanlara rastlanır. Bu ormanlarda en yaygın ağaç meşedir; dağların kuzey yamaçlarında iğne yapraklılara da rastlanır. İlin güneybatısındaki Türkmen dağında, sarıçam ormanlar vardır.
Eskişehir ilinin bütün suları, Sakarya ırmağı aracılığıyla Karadeniz'e dökülür. Başlıca akarsular, ilin çevresinde önce batı-doğu, sonra güney-kuzey, daha sonra da doğu-batı doğrultusunda akarak bir yay çizen Sakarya ile bunun önemli kolu Porsuk'tur (Porsuk, batı-doğu doğrultusunda akarak, ili aşağı-yukarı, iki eşit parçaya ayırır), il sınırları içinde, Porsuk barajı ile Gökçekaya ve Sarıyar barajlarının gerisinde yapay göller (son iki yapay gölün yarısı Ankara iline, Porsuk yapay gölünün yarısı da Kütahya iline taşar) oluşmuştur.
GÜNÜMÜZDE ESKİŞEHİR
Cumhuriyet döneminin başlarında aynı adlı ilin merkezi olan Eskişehir'in 1927 sayımındaki nüfusu 30 000'i biraz geçiyordu (32 103). Cumhuriyet döneminde hızla gelişti ve nüfusu hızla artarak 1955'te 100 000'i (120 092), 1980'de 300 000'i (309 431), 1990'da da 400 000'i aştı (413 082). Nüfus artışına paralel olarak, alanı da genişleyip, eskiden yalnızca demiryolunun güneyinde yayılırken, sonraki gelişmelerle demiryolunun kuzeyine de taştı. Çeşitli sanayi kuruluşlarının (şeker fabrikası, lokomotif ve motor sanayisi, silahlı kuvvetlere ait uçak fabrikaları, vb.) kurulmasıyla ülkenin önemli sanayi kentlerinden biri haline geldi. 1980 yıllarının başında Anadolu Üniversitesi'nin 1990'dan sonra da Osmangazi Üniversitesi'nin kurulmasıyla, ülkemizde birden çok üniversitesi bulunan kentler (İstanbul, Ankara, İzmir'den sonra) arasına katılarak, öbür işlevlerinin yanı sıra önemli bir kültür merkezine dönüştü.
EKONOMİ
Eskişehir ilinde tahıl tarımı geniş yer tutar. Ekili alanların yüzde 93'ü tahıla ayrılmıştır. Tahıl tarlaları içinde de en büyük yeri, buğday tarlaları alır. Ayrıca, dış ülkelere de satılan biralık iyi cins arpa yetiştirilir. Ülkemizin birçok yerinde nispeten yakın dönemde ekilmeye başlanan şekerpancarı, Eskişehir'de cumhuriyet döneminin başlarından bu yana ekilmektedir. Az yer tutan pamuk ekimi, Orta Sakarya vadisinde toplanmıştır. Ayrıca ayçiçeği ve susam yetiştirilir. Orta Sakarya vadisinin farklı iklimi, bu kesimde sebze ve meyveciliğin gelişmesini sağlamıştır: Bu vadide, zeytin ağaçlarına bile raslanır. Hayvancılıkta koyun, tiftik keçisi, sığır, kıl keçi beslenir.
Eskişehir ilinin yeraltı gelir kaynaklarının en önemlisi, Alpu'nun kuzeyindeki Sepetçi köyünde çıkarılan lüle taşıdır. Batı dillerindeki karşılığı "deniz köpüğü" olan bu taş, hem işlenmeden yurt dışına satılır, hem de Eskişehir'de işlenerek pipo, kolye, biblo gibi hediyelik eşya haline getirilir, ilin sanayi yönünden en önemli maden yatakları, Seyitgazi ilçesinde Kırka dolaylarında bulunan kolemanit yataklarıdır.
Elverişli koşullar, Eskişehir'i iç Anadolu'nun en önemli sanayi köşelerinden biri haline getirmiştir. Lokomotif ve Motor Endüstrisi, Şeker Fabrikası, Silahlı Kuvvetler'in Uçak Fabrikası, Etil Alkol Tesisi, Çukurhisar Çimento Fabrikası, başlıca büyük kuruluşlardır.
ULAŞIM
İstanbul, Ankara ve Afyon'dan gelen demiryollarının kavşak noktası olan Eskişehir garı, Türkiye demiryollarının önemli düğüm noktasıdır (demiryolu, Eskişehir'e cumhuriyetten önce ulaşmış ve burada ikiye ayrılarak, yurdun öbür yerlerine dağılmıştır). Eskişehir ayrıca, Türkiye'nin en önemli askerî havacılık merkezidir.