Peyami Safa
(1899-1961). Roman, öykü, fıkra, makale, araştırma türlerindeki ürünleriyle Cumhuriyet dönemi düşün ve sanat yaşamının etkili yazarlarından biri olan Peyami Safa, şair İsmail Safa’nın oğludur. İstanbul’da doğdu. Dokuz yaşındayken sol elinin ekleminde başlayan kemik hastalığı nedeniyle düzenli bir öğrenim göremedi. Geçimini sağlamak için küçük yaşta çalışmak zorunda kaldı; memurluk ve öğretmenlik yaptı. Öğretmenliği sırasında bir yandan da edebiyatla ilgilendi, sanat dergilerinde öykü ve çeviriler yayımladı.
I. Dünya Savaşı’nın sonunda ağabeyi İlhami Safa ile birlikte çıkardığı Yirminci Asır adlı akşam gazetesinde yazdığı magazin öyküleriyle adını duyurdu. Bazı yazılarında ve romanlarında “Server Bedii” takma adını kullanan Peyami Safa, gazetelerde yazdığı başyazılar ve köşe yazılarıyla geniş bir okur kitlesince tanındı. Kalem kavgalarıyla ve genellikle doğu-batı karşıtlığını işlediği romanlarıyla yaygın bir ün kazandı. Kültür Haftası (1933-37), Türk Düşüncesi (1953-60) dergilerini yayımladı.
Peyami Safa’nın romanları başarılı psikoloji çözümlemeleri, kurgusunun ustalığı, dilinin kıvraklığı ile dikkat çeker. Roman kişileri genellikle vücudu ve ruhu hasta, karamsar kişilerdir. İlk romanları Mahşer (1924) ve Sözde Kızlarda (1925) Mütareke dönemi İstanbul'unda batılılaşma özentisi içindeki ailelerin yaşayışını, ahlak çöküntüsünü anlatır. Dokuzuncu Hariciye Koğuşu (1930) doğrudan doğruya kendi yaşamından kaynaklanan bir yapıttır. Hastalığı ile ilgili iç ve dış gözlemlerinden hareketle yazdığı bu romanda 15 yaşındaki hasta bir gencin acılarını anlatır. Fatih-Harbiye'de (1931) doğu-batı karşıtlığını roman kişilerinde somutlayarak ortaya koymaya çalışır. Son romanları Matmazel Noraliyan'ın Koltuğu (1949) ve Yalnızız (1951), varlığın anlamı, önseziler, kuruntular gibi konuların işlendiği, gizemci yanı ağır basan ürünlerdir.
Peyami Safa başlangıçta Kemalizm temelinde bir ulusçuluğu savunurken, daha sonra toplumsal düzeni dinci, gelenekçi doğrultuda geriye götürmek isteyen çevrelerin yanında yer aldı. Toplumsal ve siyasal görüşlerini açıkladığı yapıtlarının arasında Türk İnkılabına Bakışlar (1938), Büyük Avrupa Anketi (1938), Din-İnkılap-İrtica (1961) ve ölümünden sonra yayımlanan Doğu-Batı Sentezi (1963) sayılabilir.
