Sadi
(1213-1291). İran edebiyatının en büyük şairlerinden olan Şirazlı Sadi, Bağdat’taki ünlü Nizamiye Medresesi’nde öğrenim gördü. Hocası Şihabeddin Sühreverdi’nin (1145-1234) tasavvuf anlayışından etkilendi. Bir süre Suriye’de bulunduktan sonra Şiraz’a dönerek bu bölgede egemenlik kurmuş olan Salgurlular (Fars Atabegleri) Emiri Ebubekir bin Sad’ın (1226-60) koruması altına girdi. İki ünlü yapıtı Bostan ile Gülistan’ı bu dönemde yazdı. İran’ın Moğol istilasına uğraması üzerine 1263’te Şiraz’dan ayrılarak Irak, Suriye Anadolu ve Azerbaycan’ı dolaştı. Bir süre Mısır’da bulundu. Burada Franklar’a tutsak düştü. Kurtulduktan sonra Şiraz’a döndü ve ölümüne kadar içine kapanık bir yaşam
sürdü.
Sadi hem şiirde işlediği konular bakımından, hem de anlatımdaki eşsiz ustalığıyla büyük bir değer taşır. İslam edebiyatında insanı işleyen, insanın evrendeki varlığını tartışan, insanı tanımaya, anlamaya yönelik ilk önemli atılım Sadi’nin şiirlerinde görülür. Tasavvuf düşüncesinin en geniş biçimde yorumunun izlerini taşıyan bir anlayışla insanlara olgunlaşmanın yollarını gösterir, yaşamanın amacının olgun insana ulaşmak olduğunu savunur.
Sadi şiirde gazel, mesnevi, kaside, rubai, kıta gibi dönemin yaygın nazım biçimlerinden yararlanmakla birlikte, düzyazı ile şiiri birlikte kullanarak anlatımda yeni ufuklar açmıştır.
Sadi’ye yaygın bir ün sağlayan ilk ünlü yapıtı Bostan mesnevi biçiminde yazılmıştır. Tasavvuf anlayışını yansıtan bu yapıtta insanı insan yapan sevgi, alçakgönüllülük, ruhsal olgunluk, açık yüreklilik gibi erdemler övülür; bunlann her şeyden üstün olduğunu gösteren öyküler anlatılır. Öbür ünlü yapıtı Gülistan düzyazı olarak kaleme alınmıştır, ama araya serpiştirilen kısa şiirlerle anlatım çeşitlendirilmiş, daha çekici hale getirilmiştir.
Sadi’nin irili ufaklı 20’nin üstünde yapıtı vardır. Bunların bir bölümü Arapça’dır. Ama hiçbiri Bostan ve Gülistan kadar tanınmamıştır. Bu yapıtlar Arap ve Türk edebiyatını da derinden etkilemiş, benzeri birçok yapıt kaleme alınmıştır. Ayrıca daha iyi anlaşılmaları için çeşitli şerhler (açıklamalar) yazılmıştır. Bostan ve Gülistan dan Osmanlı eğitim sisteminde, Farsça öğretimi için temel metinler olarak da yaygın biçimde yararlanılmıştır.