Sparta
Sparta, Eskiçağ'da Yunanistan'da kent. Peloponnesos yarımadasında Eurotas ırmağının suladığı verimli bir vadide yer alan Sparta'dan (Sparta, Lakedemonia da denir), günümüze pek az şey kalmıştır.
Med savaşları sırasında Atina, Sparta ordusundan yardım istediyse de Spartalılar. Dara'ya karşı Atina'ya yardımda geciktiler; ama, on yıl sonra, Thermopylai geçidini savunmak için son askerlerine kadar savaşarak kendilerini bağışlattırdılar. Atina ve Sparta, böylece Perslere karşı koymayı başardılarsa da, ittifakları uzun sürmedi. Korinthos ile Atina arasında bir anlaşmazlık yüzünden patlak veren Peloponnesos savaşı, 27 yıl sürdü (İ.Ö. 431 -İ.Ö. 404). Bu savaşı kazanan Sparta, gücünü 30 yıl daha sürdürdü.
Kendini güçlü hissedince, İran'ın işlerine karışmak istediyse de, yenilgi üstüne yenilgiye uğradı. Kral Artakserkses, Yunan sitelerinin tümünü birden Sparta'ya karşı kışkırtmayı başardı. Bunun üstüne Sparta, bütün Asya Yunanlılarını Pers kralına bırakan Antalkidas antlaşmasını imzalamak zorunda kaldı.
Birkaç yıl sonraysa, Sparta ordusu Leuktra'da Thebai ordusuna yenilince, Messenia ve Lakonia, Thebaililer tarafından işgal edildi. Bu yenilgi, Sparta'yı büyük ölçüde zayıflattı; Romalılar İ.Ö. 146'da kenti ele geçirdiklerinde, Sparta siyasal önemini yitirmiş bir kasabadan başka şey değildi. Gücünü ve başarısını yurttaşlarının savaşçılık değerlerine bağlamış olan kent, böylece, yok olup gitti.
Spartalılar, her türlü dış etkiye düşman, mutlak bir toplumsal ayrım güden, bir "efendiler" ulusuydu. En hor görülen kast, heilotes (savaş tutsakları) sınıfıydı. Kentte 4 000 kentli yurttaş (homoioi,|yani eşitler)ege-menliğinde, 100 000 heilotes (toprağı işlemekle yükümlüydüler) ve 250 000 perioikos (komşu) yaşamaktaydı.
Sparta devleti, sırayla orduya komuta eden iki kralın yönetimindeydi. Senato tarafından bir yıl süreyle seçilen denetçiler (ephoros) de, kralları denetlemekle görevliydiler. Senato üyeleri, ileri gelen ailelerin 60 yaşını geçmiş üyelerinden seçilen 28 gerontes'ten oluşmaktaydı. Bütün Spartalıların, önemli kararların oylandığı halk kuruluna (Apella) katılma hakkı vardı.
Devlet, Spartalıların yaşamında önemli yer tutmaktaydı. Yeni doğan bebekler, bebeği kabul ya da ret hakları bulunan geronteslere gösterilir, reddedilme durumunda bebek bir dağın tepesinden aşağı atılırdı. 7 yaşından başlayarak, çocuklara çok sıkı bir askerlik ve beden eğitimi yaptırılırdı. Ergenlik çağında asker olan Sparta yurttaşları, 60 yaşına kadar asker olarak kalırlardı.