Türkler
Türkler, tarihte bilinen en eski kavimlerden biridir. Anayurtları Hazar Denizi’nin kuzeyinden Mançurya’ya kadar uzanır. Yüzyıllar boyunca göçebe topluluklar halinde yaşayan Türkler’in tarihte belirgin biçimde yer almaları İÖ 4. yüzyıla rastlar. Tarih boyunca sürekli olarak batıya ve güneye doğru göç etmiş olan Türk toplulukları birçok devlet kurmuş, bunların bazıları dünya tarihinde önemli izler bırakmıştır. Türkler’in anadili Türkçe’dir. Ural-Altay dillerinin Altay kolundan olan Türkçe çok geniş bir coğrafyada konuşulduğu için zamanla farklılaşmış, günümüzde Türkçe’nin kollan “Türk dilleri” adı altında sınıflandırılmaya başlanmıştır.
Türkler yüzyıllarca Şamanlık, atalara tapınma, Gök Tanrı dini, Manicilik, Budacılık gibi inançlara bağlı kalmışlar, 10. yüzyıldan başlayarak büyük çoğunluğu İslam dinini benimsemiştir. Ama tarihte Musevilik’i kabul etmiş Hazarlar gibi Türk toplulukları yanında Macarlar, Finliler gibi erken dönemlerde ana kolla bağı kesilmiş, sonra da Hıristiyanlaşmış, Bulgarlar gibi Slavlaşmış Türk kökenli topluluklar da vardır. Günümüzde de Çuvaşlar ve Gagavuzlar gibi Ortodoks Hıristiyan ve Yakutlar gibi Şamanlık inancına bağlı Türk topluluklarına rastlanmaktadır. Türkler’in büyük bölümü bugün de Asya’da (Rusya, Çin Halk Cumhuriyeti, Afganistan, İran, Irak, Suriye ve Türkiye) yaşar. Avrupa’daki Türkler ise çeşitli Balkan ülkelerinde (Bulgaristan, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya) dağınık halde ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde toplu olarak yaşarlar. Ayrıca Batı Avrupa ülkelerinde işçi olarak çalışan ve sayıları 2 milyona yaklaşan, göçmen sayılabilecek bir Türk topluluğu bulunmaktadır. Bugün Türkler’in toplam nüfusunun 150 milyon dolayında olduğu sanılmaktadır.
Türkler'in Tarihi
Tarihte adından söz ettiren ilk Türk topluluğu Hunlar’dır. İÖ 4. yüzyıldan başlayarak Çin kaynaklarında sık sık yer alan Hunlar, Moğolistan’ın güneydoğusunda yaşıyorlardı. İÖ 3. yüzyılda Moğollar’ı ve Tunguzlar’ı da denetimleri altına alarak güçlü bir egemenlik kuran Hunlar, İÖ 58’de Çin saldırıları sonucunda dağıldılar. Ama batıya göçen Hun kolları İS 4. yüzyılda Rusya bozkırlarında yeni bir devlet kurmayı başardılar. 5. yüzyılda Attila’nın önderliğinde Roma İmparatorluğu’na ağır darbeler indiren Hunlar, Attila’nın ölümünden kısa bir süre sonra dağıldılar. Asya’da kalan Hunlar’ın Maveraünnehir’e çekilen bir kolu da 5.- 6. yüzyıllarda Akhun Devleti’ni kurdu. Akhun Devleti 562’de Sasaniler’le Göktürkler tarafından yıkıldıktan sonra Hunlar’ın da adı tarihten silindi.
Hunlar’dan sonra tarihte iz bırakan ikinci Türk topluluğu Avarlar’dır. İS 3.-6. yüzyıllarda Orta Asya’da, 6.-9. yüzyıllarda da Doğu Avrupa’da egemenlik kurmuş olan Avarlar birçok Türk topluluğunu içinde barındırıyordu.
İS 4. yüzyıl sonlarına doğru Kuzey Çin’de bağımsız bir devlet kuran Tabgaçlar (Topalar) 6. yüzyılın ortalarına kadar süren egemenlikleri boyunca Avarlar’la mücadele ettiler. Tabgaçlar başka Türk topluluklarıyla yakın ilişki kuramadıklarından zaman içinde Çinlileştiler. Tarihte “Türk” adını kullanan ilk devlet olan Göktürkler 552’de Avarlar’ı yenerek bağımsız oldu. Kısa sürede büyük bir imparatorluk kurmayı başaran Göktürkler, Çin egemenliği altında yaşadıkları 630-680 arası dışında 742’ye kadar bağımsız bir devlet oldular. Türk tarihi ve Türkçe bakımından çok önemli birer belge değeri taşıyan Orhun Anıtları da Göktürkler’in yapıtlarındandır.
Göktürk topraklarının doğu kesiminde yeni bir egemenlik kuran Uygurlar’ın adına daha eski dönemlere ilişkin Çin kaynaklarında rastlanır. Uygurlar, Göktürk egemenliğinde yaşadıktan sonra birçok Türk boyunu bir araya getirerek siyasal bir birlik oluşturdu. Aralarında Oğuzlar’ın bulunduğu bu birliğe sonraları Basmıllar ile Karluklar da katıldı. Uygurlar, Göktürk topraklarının batı kesimine egemen olan Türgişler’le ve kuzeydeki Kırgızlar’la uzun süre mücadele ettiler. Karluklar ve Basmıllar’ın siyasal birlikten ayrılmasından sonra güçsüzleşen Uygurlar, Çinlilere karşı birçok başarı elde etmelerine karşın Kırgızlar karşısında yenilgiye uğradı ve Uygur Devleti 840’ta dağıldı.
Uygur birliğine son veren Kırgızlar da 920’de Moğolistan’ı ele geçiren Hitanlar tarafından batıya sürüldü. Kırgızlar’ın büyük bölümü 13. yüzyılda Moğollar’ın egemenliği altına girdi.
840’ta Doğu ve Batı Türkistan’da egemenlik kuran Karahanlılar, Karluk soyundan geliyorlardı. Karahanlılar’ın önemli bir özelliği İslam dinini benimseyen ilk Türk hanedanı olmalarıdır.
İS 6.-11. yüzyıllar arasında Orta ve Güney Rusya ile Kafkasya’da egemenlik kurmuş olan Hazarlar geniş çapta ticaretle uğraşıyorlardı. Bu yüzden barışçı bir siyaset izleyen Hazarlar, Rus, Peçenek ve Kıpçak akınlarına karşı koyamayarak dağıldılar. Göktürkler’in dağılmasından sonra batıya göç etmek zorunda kalan Türk topluluklarından Peçenekler, Uzlar ve Kıpçaklar 10. ve 11. yüzyıllarda Rus topraklarına karşı yoğun akınlar düzenlediler. 11. yüzyıl ortalarına doğru Ruslar’ın ve Uzlar’ın baskısı karşısında Doğu Avrupa’ya doğru göç eden Peçenekler Bizans’la ilişki kurdular. Bazen Bizans’ın öbür düşmanlarına karşı asker sağlayan Peçenekler, bazen de Bizans’la savaştılar. Uzlar ve Kıpçaklar da Ruslar’la mücadele ettikten sonra 13. yüzyılda Moğol egemenliği altına girdiler. Bir bölümü de Ruslar’ın arasına karıştı.
Göktürk egemenliğine karşı çıkan Türk topluluklarının başında gelen Oğuzlar’ın bir bölümü Uygur birliğine katılmış, ama çoğunluğu 9. yüzyıl başında Seyhun Irmağı boylarına göç etmişti. 10. yüzyılda Aral Gölü ile Hazar Denizi arasında Oğuz Yabgu Devleti olarak adlandırılan bir devlet kurmayı başaran Oğuzlar bu devletin dağılmasından sonra kurdukları başka devletlerle Türkler’in tarihinde büyük rol oynadılar.
Oğuzlar’ın kurdukları ilk büyük devlet Büyük Selçuklu Devleti’dir. Anadolu Selçuklu Devleti, Anadolu Beylikleri, Osmanlı İmparatorluğu, Akkoyunlular, Karakoyunlular ile İran’da egemenlik kurmuş Salgurlular, Afşarlar ve Kaçarlar da çeşitli Oğuz boylarındandır.
Türkler’in Afganistan’da kurdukları Gazneli Devleti de Türk egemenliğini Hindistan’a taşıdı. Hindistan’da kurulmuş Türk devletlerinin en önemlisi HintTürk İmparatorluğu’dur.
Emeviler’in Asya içlerine doğru ilerlemeleriyle başlayan Türk-Arap ilişkisi Abbasiler döneminde birçok Türk’ün Abbasi ordusunda ve devlet yönetiminde görev almasıyla daha da sıklaştı. Türk asıllı komutanlardan Ahmed bin Tolun 868’de Mısır’da bağımsızlığını ilan ederek bir devlet kurmayı başardı. Mısır’da Türk asıllı askerlerin kurduğu bir başka hanedan da Memlûklar’dır.
Kırım’dan Asya’nın doğu kıyısına kadar uzanan topraklarda yaşayan Türkler 15. yüzyıldan sonra varlıklarını küçük hanlıklar halinde sürdürdüler. Ama 16. yüzyıl ortalarında başlayan Rus istilası 19. yüzyıl ortalarında sona erdi ve bütün bu hanlıklar birer birer bağımsızlıklarını yitirdi. Bunlar arasında, Moğol kökenli olmakla birlikte yoğun bir Türk nüfus barındıran Kırım Hanlığı Ruslar’a karşı en güçlü direnişi gösteren ülke oldu.
Türkler’in tarihte kurdukları en güçlü devlet olan Osmanlı İmparatorluğu 19. yüzyılda bir yarı sömürge durumuna düştükten sonra I. Dünya Savaşı’nda uğradığı yenilgiyle yıkıldı. Ama Anadolu’da verilen Kurtuluş Savaşı’ nin sonunda Türkler Osmanlı İmparatorluğu’nun enkazından ulusal bir devlet yaratmayı başardılar. Böylelikle Türkiye Cumhuriyeti Türkler’in uzun tarihinin yeni bir halkası oldu.
