Uluğ Bey

• Okunma : 319

(1394-1449). Daha çok bir astronomi bilgini olarak tanınan Timurlu Hükümdarı Uluğ Bey, Timur’un torunudur. Babası Şahruh, Timur’un ölümünden (1405) sonra başlayan taht kavgaları sırasında Semerkant’ı ele geçirince (1409) onu hocası Şah Melik’in gözetiminde bölgenin emirliğine getirdi. Uluğ Bey babasının iktidara tam olarak egemen olduğu 1420’ye kadar birçok iç çatışmaya katıldı, 1420-27 arasında da babasıyla birlikte Özbekler’e karşı savaştı. 1427’den sonraysa bir askeri hareketle uğraşmadı. 1447’de babası Şahruh ölünce kardeşi Alaüddevle’yi yenerek tahta çıkan Uluğ Bey’in kısa hükümdarlığı iç karışıklıkları önlemeye çalışmakla geçti. Ama oğlu Abdüllatif’le giriştiği çatışmada yenildi ve Semerkant yakınlarında öldürüldü.

    Uluğ Bey devlet adamlığından ve hükümdarlığından çok, Semerkant emirliği sırasındaki bilimsel uğraşlarıyla ün kazanmıştır. Matematik ve astronomi ile küçük yaştan beri ilgilenen Uluğ Bey Semerkant emiri olunca bu alanlarda ciddi ve düzenli çalışmaları başlattı. Buhara’da ve Semerkant'ta büyük birer medrese yaptırdı. Semerkant’ta kurduğu gözlemevinde İslam dünyasının hemen her yerinden gelmiş 60 kadar bilim adamı çalışıyordu. Bunlar arasında hocası Kadızade-i Rumi, Gıyaseddin Kâşi ve Ali Kuşçu en tanınmışlarıdır. Uluğ Bey’in bu bilim adamlarının da yardımıyla hazırladığı ünlü yapıtı Zic-i Uluğ Bey dört bölümden oluşur. Birinci bölümde takvimler üstüne bilgiler verilir. Yunan, İran, Uygur takvimleriyle hicri takvimin birbirine çevrilmesi gösterilir. İkinci bölüm trigonometri, enlem boylam saptanması, yıldızlar ve gezegenler arasındaki uzaklıkların saptanması gibi konuları içerir. Üçüncü bölümde Güneş’in ve gezegenlerin hareketleri, Ay ve Güneş tutulması anlatılır. Dördüncü bölüm ise bütünüyle yıldızlara ayrılmıştır. Uluğ Bey o dönemde geçerli olan, Güneş’in, gezegenlerin, bütün gökcisimlerinin dünya çevresinde döndüğü görüşüne bağlı olmakla birlikte, özellikle yıldızların yerlerinin saptanmasındaki birçok yanlışı düzeltmiştir. Uluğ Bey’in yapıtı Avrupalı bilim adamlarının da dikkatini çekmiş, 17. yüzyıldan başlayarak çeşitli çevirileri yapılmıştır.