Yumurta

• Okunma : 217

Bütün hayvanların yaşamı bir yumurtayla başlar. Bu yumurta bazı hayvanlarda dişinin vücudunda gelişir ve yavru doğarak dünyaya gelir. İnsanın da bir üyesi olduğu memeli hayvanların hemen hepsi ve bazı yılanlar bu biçimde çoğalırlar. Yumurtlayarak üreyen hayvanlarda ise yumurta daha gelişmeye başlamadan koruyucu bir kabukla örtülerek vücuttan dışarı atılır ve içindeki yavru gelişmesini tamamlayınca yumurtanın kabuğunu çatlatarak dışarı çıkar. Kuşlar, sürüngenler, balıklar ve böcekler yumurtlayan hayvanlardır

    İster dişinin vücudunda, isterse dış ortamda gelişsin, bütün yumurtalarda zigot denen döllenmiş bir yumurta hücresi bulunur. Bu döllenmiş yumurta, dişinin yumurtalıklarınca üretilen yumurta hücresinin erkekten gelen spermayla birleşmesinden oluşur ve hızla bölünerek yeni yavrunun ilk taslağı olan embriyona dönüşür.

    Eğer döllenmiş yumurta dişinin vücudunda gelişirse, embriyon besinini doğrudan annenin kan dolaşımından alır ve bu iç ortam da korunup ısınır. Oysa yumurtlayan hayvanlarda döllenir döllenmez vücuttan dışarı atılan yumurta hücresinin beslenmesi, dış etkenlerden korunması ve sıcak tutulması için bazı önlemler gereklidir. Bu nedenle, döllenmiş yumurtanın zengin bir besin deposu ve koruyucu bir kabuğu vardır. Embriyon, yumurtadan çıkacağı ana kadar “yumurta sarısı” denen bu besin deposundan beslenir ve kabuğun içindeki korunaklı ortamda gelişmesini tamamlar. Ayrıca bazı hayvanlarda dişi, bazılarında dişi ile erkek sırayla yumurtanın üstünde kuluçkaya yatarak yavrunun gerekli sıcaklıkta tutulmasını sağlarlar.

Kuş Yumurtası

Kuşların yumurtasında en içte bir yumurta sarısı, bunun çevresinde de sıvı bir protein kütlesi bulunur. Büyük ölçüde albümin grubu proteinleri içeren bu kütle, embriyonun yedek besin ve su deposudur. Pelteyi andıran bu renksiz ve saydam sıvı piştiği zaman katılaşıp beyazlaştığı için yumurta akı diye bilinir. Yumurta sarısını iki yandan yumurta akma bağlayan ve uçları kabuğa yapışık olan iki güçlü bağ (içgöbek bağı ya da kalaza) yumurta sarısını havada asılı tutup destekleyerek embriyonun gelişeceği bölümün örselenmesini engeller. Yumurta sarısının içinde embriyonun ilk taslağını barındıran bu gelişme odağına “tohum ” denir. Bir tavuk yumurtasında, koyuca sarı renkli küçük bir benek biçimindeki bu tohum çıplak gözle bile görülebilir.

    İçteki bütün bu yumuşak bölümleri saran yumurta kabuğu temel olarak kalsiyum karbonattan oluşur. İçi iki kat zarla döşeli, dış yüzeyi düzgün, pürüzsüz ve gözeneklidir. Embriyon bu gözeneklerden giren havayla solunum yapar. Yumurta hücresi dişinin yumurtalık denen organında üretilir ve yumurta kanalından geçerken bir spermayla birleşerek döllenir. Döllenmiş yumurta yavaş yavaş dönerek bu kanaldan aşağıya inerken çevresi yumurta akı ve kabukla sarılır. Kanalın dibine ulaştığında kalın bir kalsiyum karbonat katmanı biriktiği için kabuk artık iyice beyazlaşmıştır. Böylece bildiğimiz kuş ya da tavuk yumurtası halinde vücuttan dışarı atılır.

    Yumurta kabuğu, üzerinde kuluçkaya yatan dişi kuşun ağırlığını taşıyacak kadar sağlamdır. İçte de, peltemsi yumurta akı ve yumurta sarısını kuşatan ince zardan bir kese embriyon tohumunu dış etkenlerden korur. Embriyon büyüyüp geliştikçe yumurta akı giderek azalır ve sonunda tümüyle yok olur.

    Yumurta kabuğunun iç yüzeyini döşeyen iki kat zar, yumurtanın şişkin ve yuvarlak ucunda birbirinden ayrılarak içi havayla dolu minik bir cep oluşturur. Civciv, yumurtadan dışarı çıkmadan önce ilk soluğunu bu hava boşluğunda alır.

    Ötücükuşların yavrusu yumurtadan çıktığında kendine bakamayacak kadar az gelişmiştir. Tüysüz ve gözleri kapalı olan bu yavrular uzun bir süre bakım gerektirir. Oysa öbür kuşların, örneğin ördek yavrularının hem tüyleri vardır, hem de gözleri açıktır. Çünkü ötücükuşların yumurtası yavruyu uzun süre beslemeye yetecek kadar besin içermezken, ördek yumurtasında civcivlerin çok daha gelişmiş bir evrede yumurtadan çıkmasını sağlayacak kadar bol besin bulunur. İri kuşların yumurtaları kuşkusuz küçük kuşlarınkinden daha büyüktür; ama yavrunun besin gereksinimi de yumurtanın büyük ya da küçük olmasını etkiler. Kolibrinin iri bir bezelye tanesi boyutlarındaki yumurtası en küçük, devekuşunun 17-20 cm uzunluğunda ve 1,5-2 kg ağırlığındaki yumurtası ise en büyük kuş yumurtasıdır.

    Kuşların çoğu yumurtalarının üstünde kuluçkaya yatarlar; ama yavruyu sıcak tutmak için başka yöntemler de vardır. Örneğin Avustralya’da yaşayan iriayaklar yumurtalarını çürüyen bitki yığınlarının ya da sıcak kumların içine gömerler. Özellikle bu kuşların bir türü, yavruları için hazırladığı ilginç yuvasıyla tanınır. Çünkü erkek kuşun kurumuş yapraklardan hazırladığı ve üstünü kumla örttüğü “kuluçka tepeciği”nin yüksekliği 1 metreyi, çapı da bazen 5 metreyi bulur. Dişinin bu yığının içine yumurtladığı yumurtalardan çıkan yavrular hemen uçabilecek kadar gelişmiştir.

Sürüngenlerin ve Memelilerin Yumurtası

Sürüngenlerin bol besin içeren yumurtaları türden türe değişir. Çoğunun kabuğu sığır derisi gibi esnek ve dayanıklı, bazılarınınki çok sert ve katı, bazılarınınki de oldukça yumuşaktır. Örneğin yerde kazdıkları oyuklara yumurtlayan keler ve kertenkelelerin yumurtaları genellikle yumuşak kabuklu olur. Kablumbağaların yumurtası ise sert kabukludur ve sıcak kalması için kuma gömülür. Yılanların çoğu yumurtalarını çürümekte olan bitki kalıntılarının içine gömerler. Yalnız bazı iri türler yumurtaların üstüne çöreklenerek kuşlar gibi kuluçkaya yatmayı yeğler.

    Bütün memeliler sınıfı içinde yalnızca ornitorenk ve ekidne öbür memeliler gibi doğurarak değil yumurtlayarak ürer. Tekdelikliler denen bu grubun yumurtaları beyaz ve derimsi bir kabukla örtülüdür. Dişi ornitorenk yerdeki bir oyuğa yumurtlar ve yavruları sıcak tutm ak için yumurtaların üzerinde kuluçkaya yatar. Ekidne ise yumurtalannı kangurular gibi karnındaki bir kesenin içinde taşır.

Milyonlarca Yumurta

Balıkların, böceklerin, salyangoz ve karides gibi öbür küçük hayvanların yumurtaları da kendileri gibi küçüktür. Üstelik bu hayvanlar kuşlar, sürüngenler ve yumurtlayan memelilerle karşılaştırılamayacak kadar çok sayıda yumurta dökerler. Örneğin morinanın bir yılda döktüğü yumurta sayısı yaklaşık 6 milyonu, kalkanbalığınınki 9 milyonu, gelincik balığnınki ise 28 milyonu bulur. Balıklar yumurtalarını genellikle doğrudan doğruya denize döktükleri için, başka hayvanlara yem olan bu milyonlarca yum urtadan pek azı yaşama şansı bulur. Kurbağalar ile öbür amfibyumların yumurtaları kaygan ve peltem ­ si bir kılıfla sarılıdır. Balıklar gibi amfibyumlar da yumurtalarını genellikle suya dökerler ve suyun üstünde yüzen yumurtaları güneş ışığıyla ısınmaları için kendi haline bırakırlar. Oysa ebe kurbağaların erkeği, hayvanlar dünyasında pek rastlanmayan bir davranışla yumurtaların bakımını üstlenir ve dişinin bıraktığı yumurta şeritlerini arka bacaklarına dolayarak yavrular çıkıncaya kadar böyle dolaşır.