Apollo programı
Apollo programı, ABD başkanı John F. Kennedy'nin 25 Mayıs 1961'de başlattığı, insanlı uçuşlarla Ay'ın keşfedilmesini amaç alan program. On yıl içinde Ay'a bir insan yollanıp sağ olarak dünyaya döndürülmesini amaç alan Apollo programı, yörüngeye girme, uzayda kenetlenme ve taşıt dışı etkinlikler (EVA) için gerekli teknikleri geliştirmek için 1966-67'de uygulanan Gemini insanlı uçuş programından sonra uygulamaya konmuştur. Programın ana öğeleri üç kişilik Apollo uzay gemisi, iki kişilik Ay keşif modülü (LEM) ya da Ay modülü (LM) ve Satürn 7, Satürn 1B, Satürn 5'ten oluşan Satürn roketleri ailesidir. Bu birimlerle ilk gezegenler arası insan taşıma sistemi gerçekleştirilmiş, astronotlar bu sistemden yararlanarak aya inmişler ve 19 Temmuz 1969 ile Aralık 1972 arasında birbirine yakın altı bölgeyi araştırarak, örnekler toplamışlardır. Apollo-Satürn taşıma sisteminin Ay programı olarak geliştirilmesi ve uygulanmasının toplam maliyeti, 25 milyar dolar olmuştur.
Apollo-Satürn taşıma sisteminin ilk tam uzay denemesinin yapıldığı Ekim 1968'den, son kez kullanıldığı Temmuz 1975'e kadar, Ulusal Havacılık ve Uzay Yönetimi (NASA), insanlı 15 Apollo-Satürn uçuşu gerçekleştirmiştir. Ay'a inme programı içindeki bu uçuşlardan onbirinde, çeşitli deneme uçuşlarından sonra, Ay'a iniş gerçekleştirilmiş, deneme aşamasında, Florida'daki Kennedy Uzay Merkezi'nde üç astronotun ölümüyle sonuçlanan bir kaza olmuştur.
Ay'a iniş programının tamamlanmasından sonra da dört uçuş yapılmıştır: Bunlardan üçünde, 1973-74 yıllarında uzay deney istasyonu Skylab'e üç ekip götürülüp getirilmiş, birinde de, 1975'te Apollo-Soyuz Deneme Projesi çerçevesinde, Sovyet kozmonotlarıyla ortak bir uçuş gerçekleştirilmiştir.
Apollo uzay gemisi: Mercuryve Cemini teknolojilerinden geliştirilen Apollo uzay gemisinin kendisi kumanda ve hizmet modülünden (CSM) oluşuyordu. Araç 10,4 m uzunluğundaydı ve kalın ucunun çapı 3 m'ydi. Bu ilk uzay aracının önemli bir üstünlüğü, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde geliştirilmiş olan eylemsiz yönlendirme sistemiydi.
CSM aslında iki modülden oluşuyordu. Uçuş ekibinin bulunduğu kumanda modülünde (CM), üç koltuk vardı; içindeki oksijen oranı cm²'de 0,35 kg'dı. Dönüşte CM hizmet modülünden ayrılıyor, atmosfere giriş sırasında bir kalkan tarafından sıcağa karşı korunuyordu. İnişin ilk aşamasında CM, kendi tepkili denetim sistemiyle iniş istikrarını sağlıyor, inişin son aşamasındaysa bir ön-paraşüt ve üç ana paraşüt kullanılıyordu.
Hizmet modülü (SM), CM'nin arkasında yer alıyordu; içinde 9 670 kg itiş gücünde ana motor, tepki denetim sistemi, ateşleme bataryaları, oksijen ve hidrojen tankları ile çevre denetim sistemi bulunuyordu. Ana motor yön değiştirmelerde ve önemli yörünge değişikliklerinde, bu arada aracın ay yörüngesine sokulmasında ve Yer'e dönmek için ay yörüngesinden çıkmasında kullanılıyordu.
İnsanlı Apollo uçuşları: İnsanlı Apollo uçuşlarından önce, 28 Mayıs 1964'ten başlayarak denemeler yapıldı. 27 Ocak 1967'de bir ekip, modül içinde uçuş koşulları altında deneme yaparken, Apollo 7 kumanda modülünde yangın çıktı ve Virgil İ. ("Gus") Grissom, Edward H. White II ve Roger B. Chaffee yanan plastiklerden çıkan dumanlardan boğularak öldüler. Yapılan koğuşturma sonucunda yangına, kabindeki elektrik sistemindeki bir kısa devreden çıkan kıvılcımın yol açtığı anlaşıldı: Normalde yanmayan plastikler, kabindeki arı oksijen koşullarında yanar duruma gelmişlerdi.
İlk insanlı Apollo uçuşu 11 Ekim 1968'de, Apollo 7' in bir Satürn 1B roketiyle Kennedy Uzay Merkezi'nden dünyanın çevresinde alçak bir yörüngeye atılmasıyla başladı. Araçta bulunan Walter M. Schirra Jr., Donn F. Eisele ve Walter Cunningham, 11 günlük uçuş sırasında başlarının üşümesinden, çalışma programının ağırlığından yakındılar. Birkaç küçük sorunun dışında çok iyi geçen bu uçuşla, aracın aya yapılacak bir uçuşta uzaya dayanabileceği kanıtlandı.
Apollo 8'e yapılan ikinci insanlı Apollo-Satürn uçuşunda, Frank Borman, William A. Anders ve James A. Lovell, 24 Aralık 1968'de ayın çevresindeki 10 yörüngede uçtular. Bu uçuş sırasında okudukları İncil'den parçalar, NASA haberleşme ağı tarafından bütün dünyaya yayımlandı. 8 gün süren bu uçuşta, inilecek yerler konusunda bilgi toplandı.
Apollo 9'a3-13 Mart 1969'da James A. McDivitt, David R. Scott ve Russell L. Schweikart'ın yaptıkları uçuşta, Ay modülü dünyanın yörüngesinde denendi ve kenetlenme uygulamaları yapıldı. Daha sonra Ay modülü, Apollo 10 uçuşuyla (18-26 Mayıs) Ay yörüngesinde de denendi. 22 Mayıs'ta John W. Young, Apollo CSM'siyle ay yörüngesinde kalırken, Thomas P. Staf
ford ve Eugene A. Ceman, Ay modülüyle Ay yüzeyine 15 000 metreye kadar yaklaştılar. Stafford ve Cernan, Ay modülünün iniş katını attılar ve ana Apollo gemisine geri dönebilmek için yükseliş katını ateşlediler. Apollo 9 ve Apollo 70denemelerinde, birbirlerinden ayrıldıkları zaman, Ay modülü ile Apollo'yu birbirinden ayırdedebilmek için adlar kullanma konusunda bilgi verici bir uygulama yapıldı. Apollo 9'un CSM'sine "Gumdrop", LM'sine Spider adı, aynı biçimde Apollo 10'un CSM'sine Charlie Brown, LM'sine de Snoopy adı verildi.
Aya ilk iniş. 16 Temmuz 1969'da atılan Apollo 11'le, Ay'a ilk insanlı iniş 20 Temmuz'da gerçekleştirildi. Michael Collins, ana gemi Columbia'yla Ay yörüngesinde kalırken, Neil Armstrong ve Edwin E. Aldrin Jr., Doğu gün ışığı saatiyle 4,17,42'de, Ay modülü Eagle’la Sessizlik Denizi bazalt tabakasına indiler ve şu tarihsel raporu verdiler: "Houston, burası Sessizlik üssü. Eagle indi". Dışarı ilk çıkan Armstrong, araçtan birkaç metre uzaklaştıktan sonra şöyle dedi: "Bu, (bir) insan için küçük bir adım ama, insanlık için dev bir adım" (NASA "bir" sözcüğünün haberleşme sırasında kaybolduğunu bildirmiştir).
Armstrong ve Aldrin Ay'a ABD bayrağını dikip, aralarında bir lazer ışını yansıtıcısı, daha sonra Ay'daki bir depremi bildiren bir sismograf ve güneş rüzgârı parçacıklarını yakalamak için alüminyumdan bir yay da bulunan bilimsel araçları yerleştirdiler. Yüzeyin ve kayaların resimlerini çekip, 24,5 kg ağırlığında taş ve toprak örneği topladılar. Dışarı ilk önce çıkıp, içeri en son giren Armstrong, ay yüzeyinde 2 saat 13 dakika kaldı. Armstrong ve Aldrin'in Columbia'ya Eagle'ın yükselme bölümüne dönmelerinden sonra Collins, Apollo'nun ana motorunu ateşledi ve 22 Temmuz'da Doğu gün ışığı saatiyle 12,56'da gemiyi Ay yörüngesinden çıkararak, dünyaya yöneltti (Eagle'in yükselme katı Ay yörüngesinde bırakıldı). Ekip, 24 Temmuz 1969'da Büyük Okyanus'a indi.
Bilimsel Araştırmalar: Ayrıntılı bilimsel araştırmalar, 12-24 Kasım 1969 arasında yapılan Apollo 12 uçuşuyla başladı. Charles Conrad Jr.ıve Alan L. Bean,19 Kasım' da Ay modülü İntrepid'le Fırtınalar Okyanusu bölgesine indiler (Richard F. Gordon Jr.'sa, CSM Yankee Clipper'h yörüngede kaldı). Clipper ve Conrad yüzeyde toplam 7 saat 50 dakika süren iki taşıt dışı etkinlik (EVA) çıkışı yaptılar. İlk EVA'larında bir bilimsel araçlar dizisi olan Apollo Bilimsel Ay Paketini (ALSEP) açtılar. İkinci EVA'da, Surveyor 3 uzay gemisini gözden geçirmek için bir kilometre kadar yürüdüler ve ay koşullarının maden ve cam üstündeki etkilerinin incelenmesi için parçalarından 11 kg'ını yanlarına aldılar. Geri dönerken 33,9 kg taş ve toprak da getirdiler.
Apollo 13'ün 11 Nisan 1970'te atılmasından iki gün sonra, hizmet modülündeki bir oksijen deposu patladı ve geminin enerji ve yaşam sağlama sistemlerinde hasara yol açtı; bunun üstüne aydaki Fra Mauro kraterine inme programı ertelendi, James A. Lovell Jr. ile Fred W. Haise Jr. ve John L. Swigert Jr., hareket yeteneğini yitiren CSM Odyssey i, Ay çevresinde hızlandırmak ve Yer'e dönmek için LM Aquarius'un iniş motorunu kullandılar. Aquarius'tan bir cankurtaran filikası gibi yararlanarak Yer yakınına döndüler ve kumanda modülüne girip, 17 Nisan günü Yer'e indiler.
31 Ocak-9 Şubat 1971 arasındaki Apollo 14 uçuşunda, Fra Mauro krateri bölgesine ulaşıldı. Alan Shepard Jr. ve Edgar Dean Mitchell, LM Antares'le iniş yaparlarken, Stuart A.Roosa; CSM'Kitty Hawk’in içinde yörüngede kaldı. Aralarında ikinci bir lazer yansıtıcısının da bulunduğu ALSEP aygıtlarını yerleştirdikten sonra, Shepard ve Mitchell, içinde araçlar ve aygıtlar bulunan iki tekerlekli bir arabayla bir kraterin kenarına kadar çıktılar. İki EVA'da toplam 9 saat 9 dakika dışarıda kalarak, 42,9 kg taş ve toprak topladılar. Bu uçuştan sonra, aydan dönen astronotların 14 gün boyunca Houston'da karantinaya alınmaları kararlaştırıldı.
26 Temmuz-7 Ağustos 1971 arasında uçuş yapan Apollo 15, ilk insanlı yüzey arabası olan Ay cipini de götürdü. Araç, tekerlekleriyle birlikte, LM Falcoriun iniş katındaydı. Alfred M. Worden, CSM Endavor'un içinde, Ay yörüngesinde kalırken, David R. Scott ve James B. İrwin, Falcon'la Hadley dağı yakınındaki Apenninler bölgesine indiler. Ayın yüzeyinde 18,5 saat boyunca ay cipiyle 30 km'den çok yol alıp, deneyler ve ölçümler yaptılar; 77 kg taş ve toprak topladılar. İçinde yüzeyden yansıyan gamma ve X ışınlarını ölçmeye yarayan bir küçük uydu, ilk kez Worden tarafından yerleştirildi.
Son iki uçuşta Ay'ın yüksek bölgelerine girildi. 16-27 Nisan 1972 arasında uçuş yapan Apollo 16, Ay'ın Güney yarıküresindeki Descartes kraterler bölgesine gitti. John W. Young ve Charles M. Duke Jr., 20 Nisan'da LM Caspe'la Ay'a indiler. Thomas K. Mattingly ll'yse CSM Orion'un içinde yörüngede kaldı. Araştırmacılar toplam 20 saat 14 dakika süren EVA'ları sırasında, cipleriyle 27 km yol aldılar ve 95,8 kg ağırlığında örnek topladılar.
7-19 Aralık 1972 arasında uçuş yapan Apollo 17, ilk kez bir yerbilimciyi, Harrison H. Schmitt'i de Ay'a götürdü. Schmitt ve Eugene A. Cernan, EVA'ları sırasında toplam 22 saat dışarda kalarak, cipleriyle 35 km yol aldılar ve 110 kg taş ve toprak topladılar. Bu, Apollo Programı'nın son uçuşu oldu.