BÜYÜK OKYANUS
Büyük Okyanus, dünyadaki okyanusların en büyük ve en derin olanıdır. Çevresindeki denizler dışında 165 milyon km2’lik alanı ile Atlas Okyanusu’nun iki katıdır ve dünyadaki tüm karaların toplam yüzölçümünden daha büyüktür. Büyük Okyanus ve ona bağlı denizler dünya yüzeyinin üçte birinden daha fazla yer kaplar. En geniş yeri olan PanamaMindanao Adası arası, 17.220 km ile dünya çevresinin hemen hemen yarısıdır. Kuzey Kutup dairesindeki Bering Boğazı’ndan, A ntarktika’daki Adare Burnu’na kadar olan uzaklık 15.450 kilometredir.
Büyük Okyanus’u çevreleyen denizler arasında Bering, Ohotsk, Japon, Sarı, Doğu Çin, Güney Çin, Mercan, Tasman denizleri ile California Körfezi bulunur. Endondzya ile Filipinler arasında da birçok başka küçük deniz vardır.
Büyük Okyanus’a ya da çevre denizlerine dökülen önemli ırmaklar Yangtze, Amur, Huang He (Sarı Irm ak), M ekong, Yukon, Colorado ve Columbia’dır.
Büyük Okyanus’un kuzeyinde sombalığı, bir çeşit yassı dip balığı olan halibut, uskumru ve sardalye gibi balıklar çıkar ve burada ticari balıkçılık önemlidir. Orkinos da Oregon’dan Orta Amerika dolaylarına kadar olan sularda avlanır. Büyük Okyanus’un tropik sularında ise kabuklular, yengeç, karides, teke ve istiridye vardır.
Rüzgâr ve Akıntılar
Okyanusun yüzeyinde hava koşulları enleme göre değişir. Ekvator çevresindeki kuşak belli belirsiz rüzgâr alır. Bu bölgeye durgunluk alanları da denir. Kuzeye ve güneye doğru gidildikçe alize rüzgârının estiği kuşaklar başlar. Alizeler genellikle ılık ve yumuşak rüzgârlardır, ama tayfun denilen şiddetli fırtınalar da gene bu kuşaktan başlar. Tayfunların Atlas Okyanusu’ndaki adı kasırgadır. Ekvatorun 40° kuzey ve güney enlemlerinde batı rüzgârları kuşağı başlar. Bu kuşakta, yumuşak havayı fırtınalar ve kabarmış bir deniz izler. Büyük okyanus daha yüksek enlemlerde de pek sakin değildir.
Büyük Okyanus’ta yüzey akıntıları ve derin su akıntıları olmak üzere iki tür akıntı vardır. Alize rüzgârları yüzey sularını batıya doğru taşıyarak, Kuzey ve Güney Ekvator akıntılarını oluşturur. Kuzey Ekvator Akıntısı’nm bir bölümü Filipinler’den kuzeye yönelen ve Japonya’nın doğusundan geçen Kuroşio sıcak su akıntısı ile onun bir kolu olan ve kuzeye doğru çıkan Tsuşima’dır. California Akıntısı ise, çok geniş bir akıntı olduğu için yavaş hareket eder. Güney Ekvator Akıntısı Solomon Adaları’ndan Avustralya’nın doğusuna iner. Kuzeye ayrılan kolu Peru (Humbolt) Akıntısı’m oluşturur. Yüzey akıntıları saatte 3-6 km hızla ilerlerken, hem üzerlerindeki havanın ısısını, hem de çevrelerindeki karanın iklimini etkiler.
Büyük Okyanus’un kuzeyinde akıntılar saat yönünde hareket eder, güneyde ise hareket ters yöndedir. Ekvatordan uzaklaşan sıcak akıntılar, derin su akıntıları olan Kuzey Kutbu akıntılarıyla karşılaşınca soğur. Böylece, ekvatora dönen akıntılar genellikle soğumuş Olur.
Adalar ve Okyanus Tabanı
Büyük Okyanus’ta binlerce ada vardır. Japon Adaları, Filipinler, Mariana Adaları, Yeni Gine, Solomonlar, Yeni Hebridler ve Fiji Adaları ile Yeni Zelanda gibi kıta kıyılarına yakın adaların, daha önce Asya ve Avustralya kıtalarından depremler sonucu çatlayıp kayarak ayrılan parçalar oldukları sanılmaktadır. Adaların biçiminin ayrıldıkları kıtalardaki girintilere uygunluğu bu savı doğrulamaktadır. Bu nedenle Büyük Okyanus’un batısındaki adaların çoğuna Kıta Adaları denir. Büyük Okyanus’un doğusunda da benzer bir kıta kayması olduğu sanılmaktadır.
Büyük Okyanus’un açıklarında yer alan çok sayıda tropik adanın bazıları okyanus tabanında yükselen sıradağların doruklandır. Bazıları da yanardağların püskürtmesi ya da mercan kümeleşmeleri sonucu oluşmuştur. Bu adalara Okyanus Adaları denir. Başlıca okyanus adaları arasında Hawaii, Marshall, Karolin, Cook, Tuamotu ve Markiz adaları sayılabilir. Bazıları yaklaşık 5.500 metre derinlikten yükselir. Mercanadaları, mercan polipleri denilen küçük deniz hayvanlarının iskeletlerinden oluşur. M ercan, sualtı dağlarının yüzeyinde birikir. Büyük Okyanus’un doğusunda deniz tabanı hemen her yerinde yaklaşık 5.500 metre derinliktedir. Bu nedenle bu bölgede ada sayısı azdır. Büyük Okyanus’un batısı ise büyük ölçüde engebelidir. Bu bölgedeki yükseltiler Büyük Okyanus’un adalarını oluşturur. 7.500 metreyi geçen derinlikteki çukurluklar dünya yüzeyinin en alçak yerleridir. Bunlardan biri olan Mariana Çukuru’nun derinliği Guam Adaları yakınlarında 11.034 metreyi bulur. Okyanusla ilgili şaşırtıcı bir gerçek, dünyanın etkin yanardağlarının beşte dördünün Büyük Okyanus’ta ya da çevresindeki karalarda bulunmasıdır. Yanardağların etkin olduğu bu topraklar aynı zamanda depremlerin de en yoğun görüldüğü bölgelerdir
AvrupalIlar en son Büyük Okyanus’u keşfettiler. 1513’te İspanyol kâşifi Balboa Panama kıstağını geçti ve o zamanki adıyla “Büyük Güney Denizi”ne ulaştı. B u keşif, Macellan’ın 1520-21 yıllarında Büyük Okyanus’u geçmesine öncülük etti. Macellan Büyük Okyanus’a, “sakin, durgun” anlamında pacifico adını verdi.
Büyük Okyanus’un en büyük kâşifi İngiliz kaptan Cook’dur. Cook, 1768-79 arasında üç Büyük Okyanus gezisi yönetti. 1779’da ölümüne kadar çizdiği haritalarda Büyük Okyanus’taki adaların çoğunun yerini doğru olarak gösterdi.
