Deri hastalıkları
Deri hastalıkları, Deride görülen çeşitlik hastalıkları topluca belirten tıp terimi. Deri birçok hastalığa açıktır. Bu hastalıklar ya dış etkenlerin doğrudan etkisiyle ya da bedenin başka bölümlerindeki hastalıkların belirtileri olarak ortaya çıkarlar. Genetik etkenler deri hastalıklarının ortaya çıkışını kolaylaştırabilirler; bazen de, bu hastalıkların doğrudan nedeni olabilirler.
Bozunlar: Deride ortaya çıkan anormal değişiklikler, yani bozunlar (lezyonlar), tahriş ve tedavi bakımından önem taşıyan öğelerdir. Deride çeşitli bozunlar ortaya çıkabilir ve bunların tümü hastalığa bağlı olmayabilir. Çevresindeki deriden farklı renkte, deride kabarıklık oluşturmayan, düz bozunlara, çil adı verilir. Deride bir kabarıklık oluşturan küçük, sert bir kitleyse, papül, ben ya da siğil olabilir. Kabartı, sözgelimi bir böcek ısırması sonucu ortaya çıkan, bir alerji yanıtının neden olduğu geçici bir bozundur. Nodül, bazı urlarda ve kistlerde olduğu gibi, daha derinlere inen sert bir kitledir. Söz gelimi su çiçeğinin erken döneminde görülenler gibi, içi duru bir sıvıyla dolu çok küçük deri kabarcıkları "vezikül" diye, çoğunlukla yanma sonucu oluşan büyük kabarcıklarsa "bül" diye adlandırılır. Sözgelimi su çiçeğinin geç döneminde görülenler gibi, içinde irin bulunan kabarcıklara "püstül" denir. Deri içinde kan ya da kan pigmentlerinin çökelmesinin yol açtığı renk değişikliğiyse "purpura" diye adlandırılır.
Bu tür bozunların görünüşünü, ikincil değişiklikler değişikliğe uğratabilir: Sedef hastalığında ya da kepeklenmede görüldüğü gibi, ölü derinin pullanması; impetigoda (çakmak hastalığı) görüldüğü gibi, deri dışına sızmış maddenin kurumuş kitlelerinden ortaya çıkan kuru kabuklar; atlet ayağında görülen deri yarıkları ya da derin çatlaklar; bir ya da daha çok deri tabakasının yıkılmasıyla alttaki dokunun ortaya çıkması olan ülserler (yaralaşmalar); kaybolan dokunun yerine gelen yeni oluşmuş bağ dokusundan kaynaklanan nedbeler (yara izleri); normal deri kat ve çizgilerinin aşırı biçimde belirginleştiği kalınlaşmış pullu bir bölgenin oluşması dikenleşme); vb. Birbirinden farklı birçok hastalıkta deri bozunları görülebilir; ayrıca bu hastalıklardan her birinde birçok farklı bozun bulunabilir.
Not: Bedenlerinden aktarıma yeterli miktarda sağlam deri alınamayacak kadar şiddetli yanık geçirmiş hastaların deri hücrelerinden, klonlama (tek bir hücrenin ya da bitkinin eşeysiz üretilmesi yoluyla elde edilen aynı türden canlı topluluğu) yoluyla doğal deri yaprakları hazırlanabilir. Klonlama yöntemi 1984'te Boston Shriners Burns Enstitüsü 'ndeki araştırmacılar tarafından, bedenlerinin % 90'ından çoğu yanmış iki erkek çocuğun yaşamlarını kurtarmak için girişilen çabalar sırasında geliştirilmiştir.
Kötücül urlar: Bedenin herhangi bir yerinden metastaz yapmış her türlü ur, deride ortaya çıkabilir.Deride kötücül urlara yol açan kanserler arasında özellikle meme kanserleri, kan kanserleri ve onlarla ilgili hastalıklar sayılabilir. Ayrıca, doğrudan doğruya deriden kaynaklanan birçok kötücül ur da vardır. Bunların dördü üstünde durmak gerekir. Taban hücre karsinomu, üst derinin taban hücrelerinden kaynaklamış olabilir ve hemen hiçbir zaman metastaz yapmasa da (başka organlara atlamasa da), bazı durumlarda yerel dokulara yayılabilir; kolayca tedavi edilir. Yassı hücre karsinomuysa, metastaz yapar. Bu urların ikisi de, özellikle yaşlılarda ve fazla güneş altında kalan kişilerde yaygın olarak görülür. Kötücül melanom, benleri oluşturan embriyon kökenli dokudan kaynaklanır. Çocukluk dönemlerinde fazla güneş altında kalanlarda daha yaygın görüldüğü sanılan bu ur, çok çabuk ve yaygın metastaz yapar. Eskiden çok ender görülen Kaposi sarkomu adlı ur da, günümüzde AİDS nedeniyle daha sık görülmektedir.
Kimyasal ve fiziksel etkenlerin yol açtığı deri hastalıkları: Enfeksiyona yol açıcı organizmaların yanı sıra, kimyasal ve fiziksel etkenlerden de kaynaklanan deri hastalıkları arasında temas kökenli deri iltihabı, güneş yanığı, sıcak isiliği, bunyonlar, nasırlar sayılabilir. Temas kökenli deri iltihabı deride yer yer kaşınma, yanma duyumlarının yanı sıra, derinin kızarması, kabarması, sulanması ve kabuklanmasıyla belirti verir. Derinin kimyasal maddelerle, zehirli sarmaşık gibi tahriş edici maddelerle ya da kişinin alerjisi olduğu maddelerle temastan kaynaklanan ivegen ya da süreğen bir deri iltihabıdır; "egzama" diye adlandırılan biçiminin nedenleriyse, genellikle karanlıktır. Belirtileri basit kızarmadan su toplamaya kadar uzanan güneş yanığına morötesi ışınlar neden olur. Belirtileri arasında deride ağrı, mide-bağırsak bozuklukları, kırıklık ve bitkinlik de sayılabilir. Derilerinin rengi çok açık kişilerde güneş yanığı olasılığı daha yüksektir. Sıcaktan ileri gelen isilik, bebeklerde ve şişman erişkinlerde sık rastlanan bir deri hastalığıdır. Sıcak ve nemli havalarda, derinin örtülen bölümlerinde yanma, kaşıntı ve küçük küçük kabarcıkların bir araya toplanmasıyla belirti verir. Söz konusu kabarcıklara ter bezlerinin tıkanması yol açar.
Ayaklarda ve ayak parmaklarında ortaya çıkan bunyonlar ve nasırlar, beden ağırlığının ayakların üstünde dağılmasını engelleyen bedendeki biçim bozukluklarından ya da ayağa uymayan ayakkabılar giymekten kaynaklanır. Bazı kişilerde, ayak derisinin sürtünen yerlerinde nasır oluşumu, genetik bir yatkınlıktır.
Deri sıcağın, elektriğin, ışınların ya da kimyasal maddelerin etkisinde kaldığında, yanıklar oluşabilir. Yanığın derecesine - yani, yıkıma uğrayan deri tabakalarının derinliğine ve etkilenen alanın genişliğine- bağlı olarak, bir deri aktarımı ameliyatı gerekli olabilir. Büyük yanıklarda, hastanın kendi derisinden yetecek miktarda deri aktarımı yitimini azaltmak için geçici bir önlem olarak başka insanlardan ya da domuzlardan alınan deri parçalan ya da sentetik deri parçaları kullanılabilir. Yüksek enerji." ışınımlar, deri kanserlerine yol açabilir.
Enfeksiyon kökenli bozukluklar: En yaygın deri hastalığı olan ergenlik sivilcesi (akne), ergenlik dönemindeki hormon salgılama değişikliklerine eşlik ettiği düşünülen ve sık rastlanan bir deri hastalığıdır. Kıl keseciklerine stafilokokların yerleşmesi sonucu olan kıl kesecikleri iltihabı, daha çok sakallı kişilerde görülür. Çıbanlar, kıl keseciklerinin, apseyle sonuçlanan, daha derin ve daha ciddi enfeksiyonlarıdır. Şiddetli ağrılara neden olabilir ve iç organlarda ciddi (bazı durumlarda da öldürücü) ikincil hastalıklara yol açabilirler.
İmpetigo (çakmak hastalığı) ve yılancık (erisipel), derideki sıyrıklardan bazı streptokokların girmesi sonucu ortaya çıkan deri enfeksiyonlarıdır. İmpetigo, yerel kabuklu bozunlar oluşmasıyla belirti verir. Çok daha ciddi bir hastalık olan yılancıktaki bozunlar, genellikle geniş bir biçimde uzanan kızarmış, şişmiş ve su toplamış kuşaklar halindedir. Her iki hastalık da, özellikle ortaya çıkmalarına yol açan streptokok türünün hastalığa yol açıcılık gücünün yüksek olması durumunda bulaşıcı olabilirler. Yılancığın bazı biçimleri, derinin geniş alanlarına hızla yayılarak aşırı bitkinlik ve ölüme yol açabilir.
Saçlı deride, bedende ve kasıkta görülen mantar enfeksiyonları, içiçe halkalar biçiminde gelişen bozunlara yol açarlar. Atlet ayağı, çoğunlukla, enfeksiyon yerinde kaşınma, yanma, batma ve doku sıvılarının sızmasıyla gelişir.
Uyuz ve bitlenme, asalak kökenli enfeksiyonlardır. Uyuz, derinin içine kenelerin gömülmesinden kaynaklanır. Kenelerin atık ürünlerinin deriye salınması, özellikle geceleri, şiddetli kaşıntıya yol açar. Erişkinlere uyuz, çoğunlukla uyuz olan insanlarla aynı yatakta yatmak ya da cinsel ilişkide bulunma sonucu geçer. Bitlenme, saçlı deride, bedende ya da kasık bölgesinde olur. Bu üç tür bitlenmeden her birine farklı bir bit türü yol açar. Kasık biti bitli nesnelerden de bulaşabilir.
Deride en yaygın virüs hastalıkları uçuk ve zonadır. Uçuk genellikle ağız yöresinde ve cinsel organlar bölgesinde görülür; çoğunlukla da ateşli hastalıklardan, güneş yanığından, zayıflamadan ya da sinirsel gerginliklerden sonra ve âdet dönemleri sırasında aynı yerde yinelenme eğlimi taşır. Zona hastalığıysa ("kuşaklama hastalığı" da denir), su çiçeğine neden olan virüsün derideki sinirlerde oluşturduğu ağrılı bir enfeksiyondur. Çoğunlukla, bir sinirin yolu üstünde oluşan kuşak biçimi döküntülerle birlikte görülür.
Siğiller, ilk gençlik çağlarında yaygın olarak görülen bir başka virüs kökenli enfeksiyon çeşididir. Bedenin farklı yerlerinde farklı siğil tipleri görülür; bunların her birine özel bir virüs yol açar. En yaygın siğiller, bedenin, her yerinde, ama en tipik biçimde ellerde görülen küçük, boynuzsu yumrucuklardır. Birçok kişide, siğiller birkaç ay ya da birkaç yıl sonra kendiliklerinden kaybolurlar. Ayrıca bazı cerrahi yöntemlerle çıkarılabilirler. Buna karşılık, yaşlılarda görülen siğiller daha ciddi olabilirler.
Deri iltihabı: Deride bakteriler, mantarlar, asalaklar ve alerjiye yol açıcı yabana maddeler (alerjenler) gibi etkenlerin yol açtığı iltihap ya da tahriş. Deri iltihabı (ya da dermatit) dokudan doğruya derinin dış etkenlerle temasından kaynaklanabileceği gibi, bedenin başka yerlerindeki hastalık ve bozuklukların sonucu da olabilir. Belirtileri arasında kaşıntı, yanma, kızarıklık, su toplama ya da ödem sayılabilir. Kaşıma, ikincil bakteri enfeksiyonlarına yol açabilir.
Dış etkenlerle doğrudan temas sonucu ortaya çıkan temas kökenli deri iltihapları, birincil tahriş, alerji kökenli deri iltihapları ve fotokimyasal deri iltihabını içine alır. Birincil tahriş, deri iltihabının en yaygın biçimidir; deriye temas eden bazı kimyasal maddelerin doğrudan doğruya zehirleyici etkilerinin neden olduğu bir rahatsızlıktır. Alerji kökenli deri iltihabı, bağışıklık mekanizmalarından kaynaklanır ve kozmetik ürünleri, kimyasal maddeler, bitkiler, ilaçlar, bazı kumaşlar, takılar gibi etkenlere önceden edinilmiş duyarlılık sonucu ortaya çıkar. Fotokimyasal deri iltihabı, kişinin, derisi üstünde ışığa duyarlı kimyasal maddelerle birlikte ışık etkisinde kaldığı durumlarda görülür.
Atopik dermatit ya da egzamaysa, aile üyelerinde astım ve saman nezlesi bulunan kişilerde görülür. Staz deri iltihabı (bacak egzaması), damar hastalıkları bulunan yaşlılarda ortaya çıkar.