Dolmuş
Dolmuş, toplu taşımacılık alanında hizmet veren küçük taşıt araçlarının genel adıdır. Tek tek yolcu alıp dolduktan sonra belli bir kalkış saatine bağlı olmadan yola çıkan ve az sayıda yolcu alan kayık, deniz m otoru, otomobil, minibüs gibi genellikle küçük taşıtlara dolmuş denir. Ülkemizde eskiden beri bu tür taşımacılık yapıldığı için “dolmuş” sözcüğü de eskiden beri kullanılmaktadır. İstanbul Boğazı’nda ve Haliç’in iki yakası arasında yolcu taşıyan kayıklara “dolmuş kayığı” denirdi. 19. yüzyılda yazılan ünlü Türkçe sözlük Kâmus-u Türkî’de dolmuş şöyle tanımlanmıştı: “İskelede doluncaya kadar bekleyerek dolunca hareket eden, narh (belli bir ücret) ile yolcu taşıyan nöbet kayığı” . Eskiden yalnızca kayıklarla yapılan dolmuş bugün kentlerin toplumsal yapısına ve coğrafi özelliklerine göre değişik taşıt araçlarıyla yapılmaktadır. Bazı büyük kentlerde otomobil ve minibüsler, bazı küçük kentlerde atlı arabalar, triportör, küçük römorklu motorlu bisikletler, coğrafya özelliklerine göre de sal ve kızaklar bu amaçla kullanılmaktadır.
Dolmuş taşımacılığı özellikle geri kalmış ülkelerde çok yaygındır. Bu tür ülkelerde kentler çok hızlı büyüdüğünden, var olan ulaşım araçları yetersiz kalınca bazı araç sahipleri araçlarını belli bir yol üzerinde yolcu taşıma işinde kullanmaktadır.
Türkiye’de otomobille yapılan dolmuşun ilk kez kim tarafından, hangi tarihte başlatıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Bununla birlikte dolmuş otomobilinin 1931 yılında ortaya çıktığı sanılmaktadır. Bir yerden bir yere gidiş ücretinin yolcular tarafından paylaşıldığı bu uygulama hem yolcular, hem de sürücüler tarafından kısa zamanda benimsenmişti. İlkin İstanbul’da, sonra da bütün büyük kentlerde yaygınlaşan dolmuş uygulaması önceleri belli kurallara bağlı değildi. 1939’da dolmuş taşımacılığı İstanbul Belediyesince kurallara bağlandı. Belediyenin aldığı kararla, taksilerin Eminönü-Şişli arasında kişi başına 12,5 kuruş alarak yolcu taşımalanna izin veriliyordu. Bu karar halk tarafından da sevinçle karşılandı. Çünkü, gerçekte bu yolla yolcu taşımacılığı yapılıyordu ama bu iş kaçamak ve izinsiz olarak sürdürülüyordu.
Önceleri, dolmuş şoförü olabilmek için 25 yaşında ve evli olmak, çevresinde iyi huylu bir insan olarak tanınmak gibi koşullar vardı. Bu koşullara uygun olmayanlar dolmuş şoförlüğü yapamıyordu. Bu uygulama daha sonra kaldırıldı.
Dolmuşlar belirli bir yol üzerinde yolcu taşır. Bu yolun başında ve sonunda dolmuş durakları vardır. Bu durakların düzenini, yolculann ve dolmuşların sıraya uymalarım “kâhya” denilen kişiler sağlayıp gözetir. Dolmuş ücretlerinin ne kadar olacağını ise belediyeler saptar.
1970’te yapılan bir araştırmaya göre, İstanbul’da ulaşımın yüzde 43’ünü dolmuşlar karşılamaktaydı. Günümüzde de dolmuş toplu taşıma aracı olarak önemini korumaktadır. Dolmuşun önemi köyler, kasabalar ve kentler arasındaki taşımacılıkta da gittikçe artm aktadır. Öte yandan, gelişen dünya turizmi ve buna bağlı olarak taşımacılık ve ulaşımda ortaya çıkan güçlükler karşısında büyük havayolu kuruluşlan bile dolmuş taşımacılığını uçaklarda da benimsemeye başlamışlardır.
