Bilgi Diyarı

Aşağıdaki Kutu ile Sonsuz Bilgi Diyarı'nda İstediğinizi Arayabilirsiniz...

Germanyum

  • Okunma : 583

Germanyum, Periyodik çizelgenin IVA sütununda yeralan kimyasal element. Simgesi Ce, atom sayısı 32 atom ağırlığı 2. sıradaki sesler için Danimarkalı dilci Dane Karl Verner, "Verner yasası" diye adlandırılan şu kuralları ortaya koymuştur: Sözcükteki temel vurgu, ünlünün hemen önünde değilse, ses ünlü olur; sözgelimi f0x, vog olur. Şu Latince/İngilizce sözcüklerdeki gibi: pater/father (baba), piscis/fish (balık), tres/three (üç), frater/ brother(erkek kardeş), centum/hundred (yüz), cornu/horn (boynuz), septem/seven (yedi), labium/lip (dudak), duo/two (iki), ager/acre (acı).

DOĞU, KUZEY VE BATI GERMEN DİLLERİ Günümüzde, dilciler arasında Germen dillerinin ÖnGermen döneminden sonra gerçekleşen ve İsa'nın doğumuna yakın (İ.Ö. 5-1. yy.) noktalanan Doğu, Batı ve Kuzey öbeklerine bölündüğü konusunda görüş birliği yoktur. Alman, İngiliz, Hollanda ve Friesland dillerinin öğelerinin bu üç gruptan gerilere gittiğinin açıkça ortada olması nedeniyle, özellikle Batı Germen öbeği tartışmalıdır.

Doğu Germen dilleri. Günümüze kalmış en eski Germen edebiyat metni, Batı Got piskoposu Ulfilas (öl. y. 385) tarafından gerçekleştirilen ilk Kutsal Kitap çevirisi parçalarıdır (Got diliyle yazılmıştır). Çevirinin Doğu Got diliyle yazılmış, VI. yy'dan günümüze kalan parçaları Codex argenteus (Gümüş Kitap) diye adlandırılır. Gotların yazılı bir dili olmadığından Ulfilas eski Yunan yuvarlak harfli abecesini kullanmış, buna birkaç Latin ve Eski Germen-İskandinav harfi eklenmiş, böylece çevirisinde kullanacağı harfleri oluşturmuştur.

Kuzey Germen dilleri. Kuzey Germen dillerinin tümü Eski Norveççe'den türemiştir ve birçok ortak özellik taşırlar. Belirtili artikel (tanımlık), isme bir önek gibi eklenir; sözgelimi "the book" (kitap) Kuzey Germen dillerinde böken olur; burada -en İngilizce'nin the artikel'i yerine geçer.

Eski Norveççe, Batı Nordik (Kuzey) ve Doğu Nordik dillerine bölünmüştür. Batı Nordik, İzlanda diline dönüşen Eski İzlanda dili (XII.-XV. yy.) Londsmal'a (günümüzde Nynorsk-çağdaş Norveççe) Eski Norveççe'ye ve Faerö adaları diline dönüşmüştür. Doğu Nordik dili günümüzdeki İsveççe'nin ve Danimarka dilinin türediği Eski İsveççe ve Danimarkaca'yı kapsar.

Batı Germen dilleri. Batı Germen dilleri, özellikle günümüzdeki yarım milyardan çok kişinin konuştuğu İngilizce ve Almanca'yı kapsar. Bütün Batı Germen dillerinin tek ortak noktası vardır: Tümünde, kısa ünlülerden sonraki ünsüzler, önceki r ya da kısa ünlülerden sonraki j oluşunda kimi zaman I, r ve w'den öncekiler dışında, ikilenirler. Sözgelimi Got dilinde satjan/Batı Germence Satt (i) an / Germence setzen.

İngilizce-Friesland grubu (geniş anlamda İngaevone dili) İngilizce ve Friesland dilini içerir. İ.S. yaklaşık 450'de Schleswig-Holstein'dan İngiltere'ye göç eden Angllar, Saksonlar ve Jütlerin lehçeleri İngilizce'nin temelini oluşturur. Anglosaksonca ya da Eski İngilizce, XII. yy'a, Orta İngilizce'yse 1450'ye kadar varlığını sürdürmüş, yeni İngilizce o tarihten bu yana varlığını korumuştur (Bk. İNGİLİZCE).

Germen-Hollanda öbeği Aşağı Almanca'yı ve Yüksek Almanca'yı içerir. Aşağı Almanca, sonradan Hollandaca'yı (Flamanca da dahil) oluşturacak aşağı Franklar dili ve Aşağı Sakson dilini içerir. Aşağı Sakson dilinin evrimi de üç aşamada gerçekleşmiştir: Eski Saksonca ya da eski aşağı Almanca (İ.S. 800-1200) Orta Aşağı Almanca'ya dönüşmüş (1200-1600), bu dil de modern Aşağı Almanca ya da Plettdeutsch'ü (1600-) oluşturmuştur. Yüksek Almanca'ysa Orta Almanca ve Yukarı Almanca'ya bölünmüştür.

Coğrafi açıdan, Aşağı Almanca ile Yüksek Almanca arasındaki ayırıcı sınır (Benrath çizgisi), Düsseldorf-Magdeburg enlemi yakınındadır. Yüksek Almanca bölgesinde gerçekleşen, ancak Aşağı Almanca, İngilizce ve Hollandaca bölgelerinde gerçekleşemeyen ses değişiklikleri "İkinci Fonetik Değişme" ya da "Yüksek Almanca Ses Değişmesi" diye adlandırılır.

pf, ts, kx sesleri, başlangıçta, ünsüz çiftleşmesi (ikilenme) sırasında, sonra da ünsüzlerden sonra ortaya çıkar; ancak r ve l'den sonra pf, folur. f, s ve x sözcüğün ortasında ve sonunda, ünsüzlerden sonra belirgindir. (Örnekler Tablo 4'te yer verilmiştir.)