Kuzey Anadolu Dağları
Kuzey Anadolu Dağları, Karadeniz Bölgesi boyunca doğuda Gürcistan sınırından batıda Marmara Bölgesi’ne kadar birbirine paralel sıralar biçiminde uzanır. Kuzey Anadolu Dağları bölgenin batı kesiminde genellikle dışbükey, doğu kesiminde ise içbükey sıralar halindedir.
Kuzey Anadolu Dağları’nın Doğu Karadeniz bölümü sınırları içinde kalan kesimi Doğu Karadeniz Sıradağları adıyla anılır. Doğuda Gürcistan sınırından batıda Melet Çayı vadisine kadar uzanan Doğu Karadeniz Sıradağları, Karadeniz kıyısına ve birbirine paralel iki sıra oluşturur. Bu iki sırayı birbirinden ayıran kabaca doğu-batı doğrultulu çöküntü alanının içinde Çoruh ve Kelkit ırmakları ters yönlere doğru akar. Akarsuların adına uyularak bu ayrım alanına Çoruh-Kelkit Vadi Oluğu denir. Oluk biçimli bir vadiyle ayrılan bu sıradağların kuzey kesimi kıyı dağları, güney kesimi ise iç sıralar ya da Çoruh-Kelkit Dağları adlarıyla anılır. Kıyı dağları doğudan batıya doğru Rize, Trabzon, Zigana, Gümüşhane ve Giresun dağlarından oluşur. Rize Dağları’nm en yüksek noktası olan ve Artvin ili sınırları içinde yer alan Kaçkar Dağı’nın 3.932 metreye erişen doruğu, bölgenin ve Kuzey Anadolu Dağları’nın da en yüksek noktasıdır. Rize Dağları’nın bir başka yüksek noktası ise Rize ili sınırları içinde 3.711 metreye ulaşan ve Verçenik Doruğu olarak da bilinen Üçdoruk’tur. Kıyı dağlarının öteki önemli yükseltileri Deveboynu Tepesi (3.082 metre), Aptalmusa Doruğu (3.331 metre) ve Karagöl Dağı’dır (3.107 metre). Çoruh-Kelkit Dağları adıyla da anılan iç sıralar, kuzeydoğudaki Yalnızçam Dağları’ndan batıda Kop, Otlukbeli ve Köse dağlarına kadar uzanır. Kabaca kuzeydoğugüneybatı
doğrultusunda uzanan bu dağların en yüksek noktası, orta kesimde 3.239 metreye ulaşan Mescit Dağı doruğudur.
Kuzey Anadolu Dağları, bölgenin Orta Karadeniz bölümünde de iki sıra halinde Uzanır; ama bu kesimdeki yüksekliği giderek azalır. Orta Karadeniz bölümündeki kıyı dağları, Canik Dağları adıyla anılır. Karadeniz kıyısına doğru yavaş yavaş alçalan Canik Dağları, güneyindeki Kelkit Irmağı vadisine dik yamaçlarla iner. Canik Dağları Eğrikırık Tepe’de 2.098 metreye ulaşır. Çoruh-Kelkit Vadi Oluğu’nun batı kesimiyle ayrılan iç sıralar, güneye doğru alçalarak Bozok’ta dağ görünümünü yitirir.
Kuzey Anadolu Dağları, bölgenin Batı Karadeniz bölümünde üç sıra oluşturur. Orta Karadeniz bölümünde alçalan dağlar, bu kesimde gene yükselir; ama Doğu Karadeniz Sıradağlarının yüksekliğine erişemez. Karadeniz kıyısı ardında doğuda Kızılırmak vadisinden, batıda Bartın Çayı vadisine kadar uzanan sıralara Küre Dağları denir. Bu dağ sıraları İsfendiyar Dağları adıyla da anılır. Küre Dağları’nın yüksekliği orta kesimdeki Yaralıgöz Dağı’nın doruğunda 2.019 metreye ulaşır.
Küre Dağları’nın güneyinde yer alan Gökırmak vadisi, Ilgaz-Bolu Dağları genel adıyla anılan diziyi kıyı dağlarından ayırır. İkinci sırayı oluşturan bu dağ dizisinin doğusundaki İlgaz Dağı yaklaşık 2.200 metre yüksekliğinde bir sırt biçiminde uzanır. Bu dağın en yüksek noktası, 2.587 metreye ulaşan ve Hacetılgaz adıyla da anılan Büyükhacet Doruğu’dur. Daha batıdaki Çatalılgaz olarak da bilinen Küçükhacet Doruğu’nun yüksekliği ise 2.546 metredir. İkinci sırayı oluşturan dağ dizisinin batısında yer alan Bolu Dağları 2.000 metreyi aşmaz; en yüksek noktası 1.980 metreye erişen Çele Doruğu’dur.
Batı Karadeniz bölümünün en iç kesimindeki üçüncü sırayı oluşturan Köroğlu Dağları, Ilgaz-Bolu Dağları’ndan Devrez Çayı, Gerede Çayı ve Büyüksu (Bolu Suyu) vadileriyle ayrılır. Doğuda Kızılırmak vadisinden batıda Sakarya vadisine kadar uzanan Köroğlu Dağları üstünde üç önemli yükseltiye rastlanır. Bu yükseltiler doğuda Kös Dağı, ortada Işık Dağı ve batıda Aladağ kütlelerinden oluşur. Aladağ kütlesinde 2.499 metreye ulaşan Köroğlu Doruğu, bu sıranın en yüksek noktasıdır.
Kuzey Anadolu Dağları’nın jeolojik yapısı oldukça karmaşıktır. Bu dağların ilginç özelliklerinden biri, dağ sıralarını birbirinden ayıran ve tabanlarında akarsuların bulunduğu çöküntü alanlarının Kuzey Anadolu kırık kuşağının üstünde yer almasıdır. Bolu Ovası, Gerede Çayı ve Devrez Çayı vadileriyle Kelkit Irmağı vadisini izleyerek Refahiye üzerinden Erzincan Ovası’na ulaşan bu kuşak, birçok kırıktan (fay) oluşur. Ülkemizde en çok can kaybı ile yıkıma neden olan depremler, bu kuşaktaki kırıkların yakınında yer alan yerleşim yerlerini etkilemiştir.
Kuzey Anadolu Dağları kolay geçit vermez. Kıyı kesimi ile iç kesim arasında karayolu ulaşımı ancak bazı geçitlerin açılmasıyla sağlanmıştır. Bunların en ünlüleri İspir ile İkizdere arasındaki Ovit Dağı Geçidi (2.600 metre), E-390 Karayolu üzerindeki 2.010 metre yüksekliğindeki Zigana ve 2.425 metre yüksekliğindeki Kop geçitleri, İlgaz ve Kastamonu arasındaki İlgaz Geçidi {1.775 metre) ve Bolu Dağı Geçidi’dir (980 metre). Kış mevsiminde karlanma ve buzlanma nedeniyle bu geçitlerde ulaşım çoğunlukla aksar.
Kuzey Anadolu Dağları doğal bitki örtüsü açısından çok zengindir. Özellikle kıyı dağları gür ormanlarla kaplıdır. Kıyı dağlarının Karadeniz’e bakan yamaçlarında 1.500-1.600 metreye kadar geniş yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar yer alır. Daha yüksek kesimlerde ise köknar ve ladinlerden oluşan karışık ormanlara rastlanır.
Ormanların sona erdiği bazı yüksek kesimlerde gür çayırlarla kaplı sulak yaylalar vardır. Karadeniz Bölgesi halkının yaşam biçiminin bir parçası olan yaylacılık günümüzde eski önemini yitirmektedir. Yöre halkı eskiden hayvanlarıyla birlikte karlar eriyince yaylaya çıkar, buraya özgü evlere yerleştikten sonra sürülerini yayar, hayvansal ürünler elde eder, şenlikler düzenler ve yaz sonunda da asıl yerleşme alanlarına geri dönerlerdi. İkizdere yöresindeki Anzer Yaylası’nda elde edilen Anzer balı, ülke çapında ünlüdür.
Doğu Karadeniz Sıradağlarının-yüksek kesimlerinde buzul aşındırmasının izlerine rastlanır. Sıradağların çeşitli kesimlerinde buzulların aşındırmasıyla oluşmuş birçok buzyalağı (sirk) ile bunlardan bazılarının içinde suların birikmesiyle oluşan buzyalağı gölleri yer alır. Bazılarının içinde alabalık bulunan buzyalağı göllerinden başlıcaları Mal Gölü, Deligöl, Deniz Gölü, Elmalıgöl ve Camiligöl’dür.
Doğal güzellikler açısından zengin olan Kuzey Anadolu Dağları turizm bakımından da önem taşır. Kaçkar Dağı, dağcılık sporu açısından uluslararası çapta ilgi görür. İlgaz Dağı ile Köroğlu Dağları’ndaki Kartalkaya yöresinde bazı kış sporları ve konaklama tesisleri vardır. Özellikle Doğu Karadeniz Dağları’nın kıyı dağlarından kaynaklanıp coşkun biçimde Karadeniz’e doğru akan akarsular kano sporuyla ilgilenenleri bu yöreye çeker. Alabalık avlamak isteyen amatör balıkçıların ilgisini çeken buzyalağı göllerinin çevresinde kamp kurmaya uygun alanlar vardır. Kaçkar Dağı’ndaki Ayder Kaplıcası da turizm açısından önemlidir.
