At Yarışı
AT YARIŞI,safkan ya da yarımkan atlarla yapılan bir spordur. At yarışı düz ve engelli koşu olmak üzere ikiye ayrılır. En değerli yarış atlarının katıldığı ve en zengin ödüllü yarış düz koşudur. Engelli koşularda yaşça daha büyük olan atlar, daha yüksek ve kalın engelleri aşmaya çalışırlar.
İlk at yarışlarının, yaklaşık İÖ 700 yıllarında Eski Yunanistan’da düzenlenen Olimpiyat Oyunları’nda yapıldığı bilinmektedir. Romalılar hipodromlarda, sürücülü bir aracı çeken atları yarıştırırdı. Hititler, Asurlular ve Mısırlılar ise binicili at yarışları düzenlerdi. Kuzey Afrikalı, Çinli, Pers ve Arap binicilerin de yarışlar yaptığı sanılmaktadır. 12. yüzyılda şövalyeler, Haçlı Seferleri sırasında gördükleri Arap, Berberi ve Türk atlarını ülkelerine götürdüler. Pek çok kral yarışları parasal olarak destekledi, yabancı ülkelerden at satın aldı ve at yetiştirme merkezleri kurdu. Ama ilk düzenli yarışlar, 17. yüzyılda Kral II. Charles tarafından başlatıldı. King’s Plates koşulan da bu yarışlardan biriydi. Newmarket, kazananlara ödüllerin verildiği düzenli yarışlar ve kralın koruyuculuğu sayesinde İngiliz at yarışçılığının merkezi durumuna geldi. Bu nedenle at yarışına “kral sporu” da denir.
Kuzey Amerika’da ilk resmi at yarışı, 1665’te yapıldı. New York Valisi Richard Nicholls, Long Island’daki Hampstead Plain’de düzenlenen yarışta, kazananı gümüş kupa ile ödüllendirdi.
At yarışları, 19. yüzyıl ortalarına doğru, bugünkü uluslararası kimliğini ve önemini kazanmaya başladı. Günümüzde en ünlü İngiliz engelli yarışı, Liverpool’daki Aintree koşu pistinde yapılan Büyük Ulusal Yarış’tır.
Safkan atların yetiştirilmesi yüksek kazançlı bir sanayi kolu olmuştur. Her yıl Newmarket’ta düzenlenen, özellikle Arap ve ABD’li alıcıların katıldığı satışlarda, milyonlarca Amerikan dolan ve İngiliz sterlini el değiştirir. ABD’de at yetiştiriciliğinin başlıca merkezleri ise Kentucky ve California’dır.
Bir Yarış Nasıl Koşulur?
Klasik at yanşlarının yanı sıra “yaşa göre ağırlık” ya da handikap koşularında atlar arasındaki yaş farkının doğurduğu eşitsizliğin giderilmesi için, yaşça daha büyük olan atların, öbürlerinden daha fazla ağırlık taşıması kuralı getirilmiştir. Ayıca atların taşıyacağı ağırlık geçmişte aldıkları dereceler de göz önünde bulundurularak saptanır. Bir atın taşıdığı ağırlık binici (cokey), eyer ve gerektiğinde eyerin altına konan ve içinde kurşun bulunan ağırlık torbasından oluşur. Her yarıştan önce biniciler tartılır.
Cokeyler, yarış başlamadan birkaç dakika önce atlara binerler ve başlama noktasına gelirler. Hakemin denetiminden sonra herkes yerini alır ve başlama komutu verilir. Bir koşu iki türlü başlatılabilir. Birincisinde, pisti enlemesine kesen şeritlerin oluşturduğu bir başlama kapısı kullanılır. Atlar, çıkış kapısının arkasında sıralanır, hakem kaldıraçla engel yukarıya kaldırarak yarışı başlatır. İkinci tü çıkışta, her at için ayrı bölmeler kullanılır. B yöntem ilk kez ABD’de kullanılmıştır. At yarışlarında, binicilerin değişik durumlara göre karar verebilme yetenekleri, becerileri ve soğukkanlı olmaları çok önemli bir rol oynar. Her atın farklı bir koşma biçimi vardır Bazı atlar önde dörtnala gitmekten hoşlanır bazıları ise öne geçer geçmez yavaşladığın dan, bitiş çizgisine yakın bir mesafede atağa geçirilirler. Bir cokey tempoyu iyi denetleyebilmeli, atın önünün kapanmasını engellemeli ve öbür atların arasından sıyrılıp öne çıkabilmek için hızlı davranmalıdır.
At yarışları tehlikeli ve güçlüklerle dolu bir spor dalıdır. Cokey, başka bir atı sıkıştır onu engelleyecek biçimde önüne geçer ya da kuraldışı bir davranışta bulunursa hakem kurulu o atı yarış dışı bırakabilir. Yarış sonrası, ilk üç dereceye giren atların eyer ve ağırlık torbalarının önceden saptanan ağırlıkta olup olmadığı gene denetlenir.
Günümüzde At Yarışları
İngiltere’de at yarışları, 1750’de Newmarket’ ta kurulan Cokey Kulübü’nün denetimi altındadır. Bu ülkede 61 parkur vardır. Beş klasik koşudan en önemlisi, 3 yaş atlarının 2,4 km koştuğu, Derby (Epsom) yarışıdır. Öbür klasik koşular, kısrakların ya da tayların koştuğu Oaks (Epsom), İki Bin Guinea ve Bin Guinea (Newmarket) ve St. Leger’dir (Doncaster). En yüksek ödüllü yarış, Kral VI. George ve Kraliçe Elizabeth (Ascot) yarışlarıdır.
ABD, Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda’da yaygın olan ve sevilen bir yarış türünde atlar, iki tekerlekli, hafif bir aracı çekerler. Atlar, kısa adımlarla hızlı yürüyüş anlamına gelen tırıs ya da bir yandaki bacaklarını aynı anda atarak rahvan yürümek üzere eğitilmişlerdir. ABD’de yarışlar eyalet komisyonlarının ve Safkan At Koşusu Yetkili Örgütü’nün denetimi altındadır. En önemli klasik koşular, Kentucky Derby, Belmont Stakes ve Preakness Stakes yarışlarıdır.
Fransa’da klasik koşular Cokey Kulübü Büyük Ödülü, Paris Büyük Ödülü ve Zafer Takı Büyük Ödülü yarışlarıdır. Avustralya’da Melbourne Kupa Koşusu sırasında, ülkede neredeyse bütün işler durur.
Dünya binicilik şampiyonası ilk kez 1970’te gerçekleşmiştir. At yarışlarının heyecanlı bir spor olmasını etkileyen bir öğe de insanların hangi atların kazanacağını önceden kestirmeye çalışması ve eğer öngörüleri doğru çıkarsa, bundan para kazanmalarıdır.
Türkiye’de bilinen ilk at yarışı, Osmanlılar döneminde, Orhan Bey’in Bursa’yı alışından sonra yapıldı. 17. yüzyılda Edirne’de ve İstanbul’daki Yıldız Köşkü bahçesinde at yarışları düzenlendiği bilinmektedir. 19. yüzyılda Makriköy’de (bugün Bakırköy) Veli Efendi’nin topraklarında (bugün Veli Efendi Hipodromu) ve Kâğıthane’de at yarışları yapılırdı. Cumhuriyet dönemindeki düzenli yarışlar ise 1924’te başladı; 1927’de de Gazi Koşusu başlatıldı. Bugün İstanbul, Ankara, İzmir, Adana ve Bursa gibi kentlerde yapılan yarışların yanı sıra Gazi, Cumhurbaşkanlığı, Millet Meclisi gibi özel koşular da sürmektedir.